Khulan Jugder

Жил бүр зохион байгууллагддаг TEDxUlaanbaatar арга хэмжээнд энэ жил илтгэгчээр оролцох завшаан таарч, сүүлийн жилүүдэд бодож ирсэн мэдээллийн боловсрол, түүний ач холбогдлын талаарх санаагаа хуваалцлаа. Ярианы гол хэсгүүдээсээ энд дурьдвал:

- Дэлхий дахинд дунджаар хүн өдөрт 4000-6000 орчим мессеж, мэдээллийн агуулгыг хүлээн авдаг байна. Энэ бүхнийг бид нэг бүрчлэн ухамсартайгаар шүүн, тунгаадгаас илүүтэй мэдээлэл, мессежтэй харилцах чадвар маань урт хугацааны явцад дадал болж, эдгээрийг хүлээн авч, нэг бол хаяж, үгүй бол хадгалж, басхүү түгээдэг.

- Мэдээллийн боловсрол гэдэг заавал "том" хүүхэнд байх ёстой чадвар бус орчин цагт хүн хорвоод мэндлээд "хөлд ордогтой", бичиг үсэгт тайлагдахтай адил амьдралын суурь, чадвар ухаан болсон.

- Бидний өдөр тутмын амьдралын үйл явдлаас эхлээд даян дэлхийн үйл хэрэг хүртэлх бүхий л харилцааг мэдээлэл зохицуулж байна. Энэ бол мэдээллийн хүч. Энэ бүхэн Мэдээллийн эринийг бий болгож байгаа юм.

- Мэдээллийг ангилж, таньж сурах нь зөвхөн хүлээн авах тухайд биш түүнийг ашиглах, түгээхтэй ч бас холбогдоно.

- Бид алхам тутамдаа мэдээлэл, мессежтэй тааралдаж буй. Гадаах самбарууд, түүгээр явж байгаа сурталчилгаа, хүүхдийн цэцэрлэгтээ сурч байгаа дуу нь хүртэл тэдэнд аливаа зүйлийн талаарх ойлголтыг суулгаж байдаг. Медиагаас, мэдээллээс зугтах газар үгүй. Тиймээс эдгээрийг хэрхэн ойлгож, хүлээж авах, ашиглах, түгээх хандлагад суралцах нь Мэдээллийн эриний хамгийн чухал чадваруудын нэг болоод байна.

Долдугаар сарын сүүлч, зуны нарлаг өдөр боловч бид сэтгэл эмзэглүүлэм тоон мэдээллийг сонсоод сурвалжлага бэлтгэхээр “Хөөрхөн зүрхнүүдийн аян” ТББ-ын байрыг зорив. Хаалгаар ороход цэвэрхэн, тохилог бөгөөд хохирогч хүлээн авдаг гэх өрөөнд ормогц өнгө алагласан зурагтай шал, тоглоом наадгай болсон хана, чимэглэл угтахад дулаан хэдий ч гайхах сэтгэгдэл эрхгүй төрсөн юм. Танайд хандсан хүчирхийллийн хохирогч хамгийн багадаа хэдэн настай байсан бэ гэхэд “Таван настай хүүхэд ирж зөвлөгөө авч байсан удаатай” гэж тус байгууллагын зохицуулагч Б.Оюундарь хэлсэн юм.

Бидний энэ уулзалтаас хойш гурван сарын дараа буюу өнгөрөгч амралтын өдрүүдэд “Таван настай охин хүчирхийлэлд өртсөн байж болзошгүй” гэх мэдээлэл цахим ертөнцөд шуугиан тарьсныг уншигч Та дуулсан байх. Хойд аавтайгаа амьдарч байсан бяцхан охин алхаж чадахгүй болтлоо гэмтээд Шүүх эмнэлэгт хүргэгдэхэд Төлбөрийн журам гэх дөрөвхөн заалттай цаас харуулаад үйлчлэхээс татгалзсан “төрийн төмөр нүүр”-ийг бид таньж авлаа.

Та санаж байна уу? Сурагчид нь бэлгийн дарамтад өртдөгөө хэлснийг үл харгалзан ажилдаа эргэн томилогдсон 29-р сургуулийн захирал Б.Батсайханыг ажлаас үндэслэлгүй халж, захирамжилсан шалтгаанаар Монгол улс түүнд 2,5 сая гаруй төгрөгийг нөхөн олговорт өгөхөөр болсон. Захиргааны ерөнхий хуулийн дагуу энэ мөнгийг төр түрүүлж олгоод түүнийг алдаа гаргасан албан тушаалтан буюу Нийслэлийн засаг дарга С.Батболд төрд эргүүлэн төлөх ёстой.

Гэвч ерөнхий тоон мэдээлэл харвал энэ зардал эргэн төлөгдөх нь ховор бөгөөд дээрх шалтгаанаар Монгол улс жилд нэг тэрбум гаруй төгрөгийг зарцуулдаг аж. Гэтэл Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнд очсон хэн ч бай Төлбөрийн журмын дагуу төлбөрөө урьдчильж хийх ёстой. Төлбөрөөс хөнгөлөх нэг л тохиолдол нь амжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготойг харьяа дүүргийн нотлох баримтаар хангасан үед гэж байгаа. Гэтэл хүчирхийлэлд өртсөн, гэмтэж бэртсэн хүмүүс дэлгүүр орж байгаа мэт хэтэвч, мөнгөө бэлтгээд гарах болов уу? Ялангуяа Шүүх эмнэлэгт хандсан 0–15 насны хүүхдээс авах хураамжаас уг байгууллага жилд 5 сая төгрөгийн орлого бүрдүүлдэг аж. Нэг тэрбум гаруй төгрөгийг хариуцлага алдсан албан тушаалтнаас нэхдэггүй манай төр эрүүл мэндээрээ хохирсон иргэнээсээ 5 сая төгрөгийг нэг нүүр цаасаар хаацайлан шаарддаг нь харамсалтай.

Хүчирхийлэл зөвхөн эмэгтэйчүүдэд хамаатай юу?

Бага насны охинтой холбоотой мэдээлэл түгэхтэй зэрэгцээд шийдвэр гаргагчид, тэр дундаа УИХ-ын эмэгтэй гишүүдэд хандсан асуулт, хүлээлт олны дунд хүчтэй байсан. Тэдний зарим нь буюу УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл, М.Оюунчимэг, Ц.Цогзолмаа нар үйл явдал өрнөснөөс хэд хоногийн дараа мэдээлэл хийж Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангахын төлөө ажиллана гэдгээ илэрхийлсэн юм. Гэвч тэдний мэдэгдэл ниргэсэн хойно нь хашгирав гэгчээр царай нь төв, дуу нь чанга болохоос өнгөрсөн хугацаанд хуульд анхаарал хандуулсан эсэх, тулгарч байгаа бодит саад, бэрхшээл юу байгааг тодорхой мэдэж байгаа нь эргэлзээтэй байв.

Энэ парламент дахь эмэгтэй гишүүдийн хувьд хамтын ажиллагаа өмнөхтэй харьцуулахад сул байгааг сэтгүүлч би гэлтгүй олон хүн цахим орчинд илэрхийлж байгааг хүлээн авч нийгмийн бүхий л асуудлаар биш юм гэхэд ядаж олны хүлээлтийг тээгээд хүчирхийллийн эсрэг аливаа үйл ажиллагаанд Та бүхэн нэгдэж оролцоосой. Нэг цэгийн үйлчилгээний төв гэх байгууллагад нийгмийн ажилтан нэгээрээ ажиллаж байгаа бодит байдалтай нүүр тулж, хамтарсан багийг ахлах учиртай баг, хорооны Засаг дарга хуулиа мэдэхгүй хүүхэлдэйн кино хийлгэхдээ тулж, хохирогчтой ажиллуулахаар бэлдсэн мэргэжилтнийг улс төрийн шалтгаанаар ажлаас шилжүүлж байгаад хяналт тавиад өгөөч.

Цаашлаад энэ бүхнийг зөвхөн эмэгтэйчүүд ярих биш төр түшилцэж байгаа эрэгтэйчүүд бас ярих учиртай. Энэ бол зөвхөн эмэгтэйчүүдэд хамаатай, эмэгтэйчүүд ярих ёстой сэдэв биш. Хүчирхийллийн хэрэгт холбогдож байгаа хүмүүсийн олонх нь эрэгтэйчүүд байхын зэрэгцээ эрэгтэйчүүд ч бас хүчирхийлэлд өртөж байгааг (15%) олон судалгаа харуулж байгаа юм. Бид ч ярьж бичихдээ “охид хүчирхийлэлд өртөв”, “эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэл” гэсээр хүчирхийлэл гэх үг зөвхөн эмэгтэйчүүдэд хамаатай, тэдэнд л тохиолддог зүйл мэт ойлгоод дадчихаж. Гэвч үүнийг үйлдэгч, хохирогч аль алинд нь эрэгтэй хүний оролцоо бий гэдгийг санаж байхгүй бол болохгүй.

Тиймээс хөвгүүдэд бага наснаас нь өөрийгөө зөвөөр илэрхийлэх, аливаа маргааныг хүчээр бус ярилцаж зохицуулах, тэдний боловсролд анхаарах нь эрх тэгш, эрүүл нийгэм бүтээхийн үндэс суурь гэдгийг “Гүнж” төвийн Гүйцэтгэх захирал Э.Эрдэнэцэцэг онцолж байгаа юм.

Боловсрол чухал уу?

Эндээс ургаад бид иргэддээ нөхөн үржихүйн болон нийгмийн харилцаатай холбоотой боловсролыг ямар түвшинд олгож байгааг эргэн харах зайлшгүй шаардлагатай болжээ. Эрүүл мэнд гэх бие даасан хичээлийг хавсран орох нэрийдлээр хөтөлбөрөөс хассан нь хүүхдэд олгодог өргөн мэдлэгийг хумьж орхив. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг батлуулах, энэ төрлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Монголын медиа корпораци “Хаалганы цаана” аяныг дэмжин оролцож үр дүнд хүрснээс хойш жил болж байна. Энэ хугацаанд бид энэ сэдвээрх мэдээ, сурвалжлагаа үргэлжлүүлэн бэлтгэж байсан бөгөөд бэлгийн замын халдварт өвчин дэлгэрэх, гэр бүл төлөвлөлт тааруу байх, архидалт газар авах, хүчирхийлэл хүрээгээ тэлэх гээд нийгмийн олон асуудлын уг үндэс нь нийгэмд энэ талаарх ойлголт, мэдлэг бага байгаатай холбоотой юм.

Бид бүх хүүхдээ тоондоо сайн, физиктээ мундаг, гадаад хэлтэй өндөр боловсролтой болгож өсгөсөн ч бие махбодь төдийгүй сэтгэл зүйн эрүүл мэндийн ойлголт, үнэт зүйлтэй хүн болгож төлөвшүүлэх нь эн тэнцүү чухал гэдгийг анхаарч үзэхээс аргагүй.

Багаасаа бусдыг хүндэтгэж сураагүй хүнд насанд хүрсэн хойно нь ийм дадал заах уу? Гэр бүл төлөвлөлтийн мэдлэггүй залуус бие биедээ сэтгэлээсээ дурлаж бус “хүүхэдтэй болчихлоо” гэсэн шалтгаанаар гэрлээд тогтвортой амьдарч чадах уу? Тиймээс нөхөн үржихүй, нээлттэй зөв харилцааны төлөвшлийг иргэддээ багаас нь, сургуульд байхаас нь олгох шаардлагатай энэ чиглэлээр судалгаа хийж, үйлчилгээ үзүүлдэг ТББ-ууд дуу нэгтэй зөвшөөрч байна. Ялангуяа, өдөр тутмын амьдрал, үйл явдалд түүртээд аав, ээжүүд хүүхдээ хайхрах, тэднийг анхааралтай сонсох нь багассан болохыг та анзаараад үзээрэй. “Ээжээ та өнөөдөр ажилдаа битгий яв л даа”, “Ааваа, ах надтай өдрийн турш сонин тоглоом тоглосон” гэх зэргээр хүүхэд гэр бүлийн орчинд таагүй байгаагаа илэрхийлж байдаг аж. Үүнийг нь үл тоосны улмаас хүүхдүүдээ насан туршид нь бие махбодь, сэтгэлийн шархтай үлдээх, ойр дотны, ураг төрлийн хүнээ “хэрэгтэн” болсон хойно нь таних болдгийг “Хөөрхөн зүрхнүүдийн аян” ТББ-ын зохицуулагч Б.Оюундарь санууллаа.

Мөн дээр дурьдсанчлан хоёр жилийн өмнө Эрүүл мэндийн хичээлийг сургалтын хөтөлбөрөөс хасч Биологи, Биеийн тамирын хичээлтэй нэгтгэх болоход багш нар хүчтэй эсэргүүцэж байв. Хэдийгээр дээрх хоёр хичээлд биеийн эрүүл мэндтэй холбоотой агуулгууд бий ч, бие даасан хичээлийг дагаад сэтгэл зүй, харилцааны агуулгууд нэмэгддэг байна. Энэ тухайд Нийслэлийн Тавдугаар сургуулийн багш Ж.Цэцэгээ “Улс үндэстэн оршин тогтнож байгаагийн ганц үндэс нь газар нутаг, тал хязгаартаа биш хүндээ байдаг. Эрүүл мэндийн хичээл дээр эрүүл харилцаа буюу гэр бүлийн харилцаа орж ирнэ. Гэр бүлийн үнэт зүйл гэж юу юм бэ. Айл бүрт үнэт зүйл байдаг. Үнэт зүйл, эрхэм чанар хоёр ойролцоо утгатай юм гэдгийг одоогийн хүүхдүүд дөнгөж ойлгож эхэлж байна” (2015–02–04, gogo.mn) гэсэн нь онож хэлсэн мэт.

Тиймээс аливаа бодлогыг хэрэгжүүлэхдээ тууштай байж, эсвэл өөрчлөх цаг нь ирэхэд бодлоготойгоор хөдлөхгүй бол бид хүүхдүүдээрээ энэ мэтчилэн тоглох нь ирээдүйгээрээ наадаж байна гэсэн үг юм. Нийтлэлийн эхэнд дурьдсан “төрийн төмөр нүүр” гэх үг угтаа төрийн бодлого хатуу, чандыг илтгэдгийг уншигч та мэдэх биз. Харин бид бодлого, дүрмээ тогтохдоо хөнгөн, хуумгай хандсан хэрнээ хүүхдүүд, хохихрогчдод л үүнээ үзүүлдгийн тод жишээ нь эл хэрэг боллоо.

Өнгөрсөн жилийн сонгуулиар УИХ-ын гишүүн асан Л.Эрдэнэчимэгийн бичлэг задарсан нь манай нийгэмд бид ямар эринд ирснийг хурцаар сануулсан хэрэг болсон болов уу. Түүнээс хойш олны танил хүмүүс, улс төрчидтэй холбоотой аудио, видео элдэв бичлэг, зураг тарах нь элбэгшээд байна.

Бид үнэндээ энэ зууныг Мэдээллийн нийгэм гэж бахдаж ярих бүртээ түүний авчирч буй давуу талыг ч тэр, эрсдлийг ч тэр үл хайхран гоё үгэнд л автаад байх шиг. Орон зай, цаг хугацааг үл хамааран мэдээллийн нээлттэй урсгалыг бий болгосон цахим хэрэглээ өнөөдөр олон нийтийн дунд харилцааны хэрэгсэл төдийхнөөр хязгаарлагдаж, мэдээлэл харилцааны дэвшилтэт технологи нь даяар ертөнцтэй биднийг холбож өдөр тутмын амьдралыг минь тэр бүр хөнгөвчилж байна уу гэвэл эргэлзээтэй. Гоё чиптэй цахим үнэмлэхтэй болсон ч, “ид шид” нь бүрэн бус, НӨАТ-ын баримтаа кодоор уншуулдаг болсон ч хэвлэмэл цаасыг нь хадгалахгүй бол сугалаанд хожиж болдоггүй, ТҮЦ машинтай хэрнээ авсан лавлагааг нь банкинд хүлээн зөвшөөрдөггүй “мэдээллийн нийгэм” манайд бий.

Үр шимийг нь үл ялиг мэдрэхтэй зэрэгцээд нээлттэй энэ урсгал дунд бид хувь хүнийхээ асар их мэдээллийг тавиад туучихаж байгаа. Үгүй ядаж л, банкны картын нууц үгийг минь жишим ч үгүй асуудаг үйлчлэгчид байна. Орцонд байрлуулсан камер намайг хамгаалах гээд байгаа юм шиг хэрнээ хөршийн хүн СӨХ-д хандахад надад хэлэлгүйгээр миний орж, гарахыг шүүчихдэг. Чухамдаа гар утасны компанид ажилладаг найздаа хэлээд хүний текст мессеж уншсан тохиолдлыг ч сонсч л байлаа.

Энэ бүхнийг Мэдээллийн нийгмийг цогцлоох явцдаа гадны орнуудад “Surveillance Society” буюу Цагдан хяналт дахь нийгэм бий боллоо гэж халаглаж, халширч байжээ.

Гудамжны хяналтын камер, цахим хэрэглээ гээд бидний үйл хөдлөл бүр ямар нэг төхөөрөмжид хадгалагдаж, цуглуулсан датагаар нийгмийг яаж ч “хөдөлгөж” болох нь үнэндээ аюул болоод байгаа хэрэг. Эндээс л “Uncle Sam биднийг харж байгаа” гэх хэлц үүсч, иргэд олон нийт өөрийг нь “хамгаалах” гэсэн Засгийн Газраасаа нууцлал, итгэлтэй байдлыг шаардах болсон. Үүнд нь итгээгүй Эдуард Сноудэн, Брэдли Мэннинг зэрэг “нууцад халдагч”-ид хүртэл бий болж тэмцэлдэж байна.

Харин Монголд энэ талаарх ойлголт нийтийн дунд түгээмэл биш байна. Бид цахим мэдээлэл бүү хэл, уламжлалт мэдээлэлтэй харьцахдаа ч тааруу байгаагийн илрэл нь мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаа мэдээлэлд нягтлал, шүүн тунгаалтгүйгээр автан, итгэж байгаагаас харагдана. Өнөөг хүртэл монгол хэлэнд “Media literacy” буюу мэдээллийн хэрэгсэлд бичиг үсэг тайлагдах гэж дүйцүүлэн тайлбарлахуйц үгийг нэршиж дадаагүй байна. Гэтэл мэдээлэл гэх ойлголт өргөжиж Digital literacy, Information literacy гэхчлэн бидний тайлагдах ёстой мэдлэг асар их болжээ.

Тэгтэл энгийн иргэн бүү хэл улс орныг удирдахын төлөө өрсч буй бүлгүүд энэ тал дээр ямар сул, дорой байгааг бид сүүлийн хоёр сонгуулиар харж байна. Тэд азгүйдээ, эсвэл биднээс дор болоод тийм үйлдэл гаргадаггүй байх. Гагцхүү мэдээлэл, нууцын аюулгүй байдал ямар байна вэ? Биднээс өөр улсад Засгийн Газар нь олон нийтээ хамгаалах нэрийдлээр цагдлаа гэж асуудал үүсдэг атал манайд улс орныг жолоодох хүмүүс нь үл, ялиг үйлдэл дундаа энэ мэтчилэн мэдээллээ алдчихдаг.

Угтаа Засгийн Газар энэ талаар бодлого боловсруулж, ядаж миний дүүд Information literacy-гийн талаар ойлголт өгөх болов уу гэж би итгэдэг юм. Хүн төрөлхтөн 2000 оноос хойш мэндэлсэн хүүхдүүдийг “Digital Nation” буюу төрөхөөсөө л цахим хэрэглээнд дадаж, дижитал нийгэмд торниж буй гэж тодорхойлоод тэдэнд зориулсан нийгмийн харилцаа, орчин нөхцөлийг бүрдүүлж буй. Гэтэл бодлогын төлөөх өрсөлдөөний явцаас л тэр цаг хол байгааг харлаа.

Миний энэ мэт сийрүүлж суугааг манай Засгийн Газар — хэрэгжүүлэгч агентлаг нь I.P хаягаар хөөгөөд хаанаас товшиж вэ гээд мэдчих байх. Гэхдээ, уучлаарай, миний мэдээллийг хэрхэн олж авч, датаг нь хэрхэн хадгалж, бас намайг яаж хамгаалдаг юм болоо?

Би дөнгөж өнөө орой, хэдхэн цагийн өмнө Их Британийн Соёл урлаг, Медиа, Спортын яам чиг үүрэгтээ Дижитал орчны харилцаанд анхаарах үйл ажиллагааг нэмж яамны нэрээ Дижитал, Соёл, Медиа, Спортын Яам болгосон тухай уншиж байлаа. Үндэслэл, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө сайтдаа нэн дэлгэрэнгүй тайлбарлажээ. Нэгэнт бид даяар ертөнцөд урагш тэмүүлж л байгаа бол энэ мэт алсыг харсан бодлоготой байхгүй бол хотынхоо булан бүрийг интернэт холболттой болгоод асуудал шийдэгдэхгүй гэдгийг л харж авлаа.

Даяаршил бидэнд олон сайхан боломж авчрахын зэрэгцээ үндэстэн хоорондын ондоошлыг үгүй хийж байна гэж сүүлийн үед халаглах болсон. Ингээд улс үндэстэн бүр ялгарах онцлог, давтагдашгүй шинжээ хадгалахын тулд “үүдээ барих” бодлого баримтлахаа зарлаж эхлээд байна. Гэвч даяаршил болоод технологийн хөгжлийн нөлөөгөөр буюу энэ цаг үед зэр зэвсэг, эд хөрөнгтэйн дээр Мэдээлэлтэй хүн хамгийн хүчтэйд тооцогдох болоод байна. Тиймдээ ч энэ эринийг Мэдээллийн зуун, мэдээллийн нийгэм гэж нэрлэсэн биз. Энэ мэдээлэл дэлхийг хэдийнэ хэрэн нэгтгэсэн тул энэ зангилаанаас гарч, дангаар оршин тогтнох гарцгүй гэдгийг The Guardian-д нийтэлсэн дараах зурвас харуулж байх шиг.

Панамын баримтууд дээр голлон ажилласан Германы Sьddeutsche Zeitung сонины эрэн сурвалжлагчид дэлхийн хэвлэл, мэдээллийн байгууллагуудыг Доналд Трампын эсрэг нэгдэн ажиллахыг санал болгосныг энд хөрвүүлэх гэж үзлээ.

“Доналд Трамп одоо Ерөнхийлөгч болсон. Энэ үйл явдал бидний олонхид сорилт болж байгаа нь хэвлэл, мэдээллийн салбарыг ч тойрсонгүй. Доналд Трамп сонгуульд ялсныхаа дөнгөж дараахан, анхны хэвлэлийн хурлаа хийх үеэр дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн CNN-ий сурвалжлагчийг онцгойлон цохож, басамжилсан нь сэтгүүлчдийг цочроосон хэрэг болсон. Харамсалтай нь, тухайн үед хурлын танхимд байсан нэг ч сэтгүүлч мэргэжил нэгтнээ өмөөрч боссонгүй.

Хэвлэл, мэдээлэл рүү давшилсан түүний дээрх тохиолдол эхнийх нь биш, сүүлчийнх нь ч бас биш биз. Өнгөрөгч бямба гаригт Цагаан Ордонд болсон хэвлэлийн мэдээлэл ч доромжлол, заналхийлэл, баримтгүй мэдэгдэлтэй өнгөрсөн. Тиймээс л дөрөв дэх засаглалын бидэнд нэгдмэл байдал, хамтын ажиллагаа зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм…

Панама пейперс бидэнд хамтын ажиллагаа ямар чухлыг харуулсан гэж болно. Хоорондоо ямагт өрсөлддөг хэдий ч, дэлхий даяарх 400 гаруй сэтгүүлчтэй бүх баримт, сэлтээ хуваалцсанаар бид маш олон эрэн сурвалжлагчидтай нэгдэж чадсан юм. Манай сонин буюу Германы Suddeutsche Zeitung гэхэд өрсөлдөгчтэйгээ мэдээллээ хуваалцсан нь энэ бүхэн ганцаараа хийхэд хэтэрхий том, хэт чухал байсан учраас билээ.

Энэ удаад ч бас бид дангаараа хийхэд ач холбогдол нь үлэмж их, хамрах хүрээ нь дэндүү өргөн нэгэн сурвалжлага байна. Энэ бол Америкийн нэгдсэн улсын ардчилал дахь Доналд Трампын нөлөөлөл юм…

Бидний санал болгох эхний алхам бол чинхүү нэгдмэл байдлаа харуулах. Хэрэв Доналд Трамп дахин хэн нэг сурвалжлагчийг онцгойлон давшлах, асуултад хариулалгүй орхивол микрофон атгасан дараачийн сэтгүүлч нь асуултыг давтах. Трамп дахиад тэр сэтгүүлчийг зогсоовол, дараачийнх нь асуултаа давтах. Энэ магадгүй шинэ бөгөөд танил биш арга байх. Гэхдээ медиа дахиад тийм “аймшигтай” хэвлэлийн хуралд оролцмооргүй байгаа л бол, зоригтой тууштай байх хэрэгтэй байна.

Нэгдмэл чанар, хамтын ажиллагааны дараачийн түвшин нь илүү хүч сорьсон хэрэг байж мэднэ. Жишээ нь, Washington Post-ийн сурвалжлагч танд батлахад хэцүү мэдээлэл байгаа бол түүнээ хамтран ажиллаж байсан, эсвэл өрсөлдөгч өөр хэвлэлдээ ч хамаагүй өгчих. New York Times, CNN, ProPublica, Fox News, ер нь тус болох хэн ч байсан хамаагүй. Тэдэнд “эвлүүлдэг тоглоом”-ын нэг л хэсэг дутаад, эсвэл маш чухал хоёрдогч эх сурвалж олдохгүй байсан байж мэднэ. Тийм болохоор яагаад хамтарч болохгүй гэж?

Дараа нь, хамгийн чухал нь хамтарсан төсөл төлөвлөж ажиллах. Юун түрүүнд Трампын олон улс дамнасан бизнес сүлжээг илрүүлэх, тэрбумтнуудаас бүрдсэн танхимыг нь судлах, тэдний бүх ашиг, сонирхлыг илчлэх.

Доналд Трамп ганцаараа хэдэн зуун компанитай холбоотой. Тийм учраас үүнийг ганц хэвлэл, мэдээллийн байгууллага эрэн сурвалжлахад төвөгтэй. Гэхдээ хамтын эрэн сурвалжлага хийвэл болохгүй зүйлгүй.

Мөн ОХУ-тай ямар холбоотой, өнгөрсөн хугацаанд хэрхэн харилцаж ирсэн зэргийг нь сурвалжилж болно. Түүний үл мэдэгдэх ашиг сонирхол нь АНУ-ын үндэсний аюулгүй байдалд үлэмж заналхийлж байж мэднэ.

Мөн бидний хамтын ажиллагаа зөвхөн медиа хооронд төдийгүй олон улсын редакц хооронд байж болно. Трампын зөвхөн Америкт төвтэй бизнесээс гадна өөр олон зүйлийг мэдэх гадаадын сэтгүүлчид байхыг үгүйсгэхгүй. Бид энэ туршлагыг Панамын баримтууд дээр Исланд, Орос, Пакистан, Аргентина, Их Британийн сэтгүүлчидтэй ажиллахдаа олж авсан юм.

Трамп одоо АНУ-ын Ерөнхийлөгч. Тэр бол Засгийн Газар гэсэн үг. Засгийн газрын хүчийг, хүчний төвийг сурвалжлах нь сэтгүүлчдийн журамт үйл хэрэг гэхэд хилсдэхгүй. Ялангуяа, олон улсын авилга, хээл хахуультай холбоотой асуудлыг эрэн сурвалжилдаг, түүнд холбогддог олигархуудтай ижил аягладаг Ерөнхийлөгчтэй болсон үед энэ нь маш чухал.

Тэр өрсөлдөгчөө “тор”-оор сүрдүүлж, хэн ч биелүүлж чадамгүй амлалтууд өгч, гэр бүл, Засгийн ажлаа хольж, бизнес, улс төрийг хутгаж байна. Тэр хуулийн хэрэгжилтэд саад болж, тэр хэвлэлийн эрх чөлөөтэй тэмцэлдэж байна.

Түүний Засгийн газар дайсагнасан замыг сонгожээ. Тэгвэл одоо бид ч бас арга замаа солих шаардлагатай боллоо. Шударга байхын тулд төдийгүй үнэхээр ийм зайлшгүй шаардлагатай нүүр тулсан учраас.”

“Энэ сонгууль гэлтгүй бүх л сонгууль бол бидний хүүхдийн цаашдын дөрөв эсвэл найман жилийн амьдралыг өөрчлөх хүч хэний гарт очих вэ гэдэг тухайд л байдаг. Энэ удаа, энэ хариуцлагыг үүрч чадна гэж итгэл төрүүлэх ганц л хүн бий. Энэ улсын Ерөнхийлөгч болж чадах цорын ганц тэр хүн бол бидний нөхөр Хиллари Клинтон юм. Зориг тэвчээртэй, хамгийн өндөр, хамгийн зузаан шилэн таазыг хагалах хүртлээ унаж, сэрж чадсан удирдагч биднийг өөртэйгээ хамт өргөж босч байна.

Би Цагаан ордонд өөрийн охидоо буюу ухаалаг, хар арьст хоёр залуухан охиныг ноходтойгоо тоглохыг харах дуртай. Хиллари Клинтоны ачаар миний охид, та бүхний охид хөвгүүд эмэгтэй хүн Америкийн Нэгдсэн Улсын Ерөнхийлөгч байж болохыг харж авч байна.

Энэ улс гайхамшигтай биш гэж хэлэхийг бүү зөвшөөр. Бид ямар ч гэсэн энэ улсыг гайхалтай байлгах ёстой. Учир нь энэ ертөнцөд хамгийн гайхалтай орон бол энэ улс…” — Мишель Обама

Өчигдөр болсон АНУ-ын Ардчилсан намын хурлаас нэр дэвшигчийг албан ёсоор зарлахыг л америкчууд хүлээж байсан нь тодорхой. Харин хуралд Хиллари Клинтонг дэмжиж тэргүүн хатагтай Мишель Обама үг хэлснээс хойш олон улсын хэвлэл мэдээллээр түүний тухай болон эмэгтэйчүүдийн хүч, боломжийн талаар л ярьж, бичих болов. Хурлыг CNN-ээр шууд дамжуулж байсан бөгөөд ажил руугаа гарах гэж байсан би түүний илтгэлийн хүч, цугласан олны сэтгэл хөдлөлийг хараад гайхаж, сонирхож хэсэг үзсэн юм. Удалгүй “The Washington Post”-д түүний энэ хүчтэй илтгэлийг бичсэн эмэгтэйн тухай нийтлэл гарсныг хараад хуваалцмаар санагдаж түргэхэн буулгах гэж оролдлоо.

Сара Хурвиц компьютерийнхээ ард суугаад, дуу намсгагчтай чихэвчээ зүүмэгц Мишель Обамагийн хурц, хүчтэй хоолойг төсөөлөн сонсдог болов уу. Тэгээд тэр хоолой “Үгүй ээ, энэ холбоос тохирохгүй байна. Бид хүмүүст ийм мэдрэмж өгөх гэсэн хэрэг үү?” гэсэн асуулт тавьдаг байх.

Хатагтай Обамагийн хэлэх үгийг бичсэн Хурвиц гэх энэ бүсгүй төрийн тэргүүний гэр бүлтэй хамтран ажиллаад найман жил, тэргүүн хатагтайн үгийг бичдэг болсноос хойш долоон жил өнгөрчээ. Ялангуяа Мишель Обаматай тэр маш дотно ажилладаг бөгөөд олон нийтэд хандаж хэлэх үг бүрийг нь Хурвиц бичиж, редакторладаг байна.

“Түүний үгийг бичдэгийн хувьд, одоо би толгойдоо хоолойг нь шууд л төсөөлдөг болсон. Учир нь олон жилийн турш тэр надад юу хэлэхийг хүсч байгаагаа ягштал тайлбарлаж ирсэн” хэмээн Цагаан ордноос хоёр байрны хажууханд байх “Penn Quarter” кафед суунгаа Хурвиц надад хуучлав.

Одоо 38 настай, Харвардын хуулийн сургуулийн төгсөгч тэрбээр 2008 оны кампанит ажлын дараа шууд Цагаан ордонд томилогдож, өдийг хүртэл ажиллаж байгаа цөөн хүний нэг нь юм. Яг үнэндээ энэ бүхэн эхлэхийн өмнө Хурвиц хатагтай Хиллари Клинтоны үгийг бичдэг байв. Харин Клинтоны ялагдлаа хүлээн зөвшөөрсөн мэдэгдлийг бичсэнээс ердөө хоёр хоногийн дараа Обамагийн багийнхан түүнд ажлын санал тавьжээ.

Ингээд шог зурагт элит, яравгар эмэгтэйн дүрээр буугаад байсан Мишель Обамаг Денверт болсон чуулганаар дэлхий нийтэд цоо шинээр “танилцуулах” тэрхүү үгийг бичих даалгавар Хурвицэд ноогдсон юм.

Энэ үед өрсөлдөгч талын кампанит ажлаас ирсэн түүнд Обама бүрэн итгэж байгаа эсэхэд Сара Хурвиц эргэлзэж байжээ. Гэхдээ дараачийн удаа Чикаго дахь Обамагийн гэрийн зочны өрөөнд цаг хагас ярилцахад энэ эргэлзээ тайлагдсан гэж болно.

“Обама надад: Тэгэхээр энэ бол би. Би энд амьдардаг. Энэ бол миний гэр бүл. Энэ бүхэн миний үнэт зүйл, чуулганд би энэ бүхнийг л ярихыг хүсч байна” гэсэн тухай Хурвиц санагалзав. “Тэр үед надад Мишель Обама өөрийгөө таньсан бөгөөд юу хэлэхийг хүсч байгаагаа хэзээд мэддэг эмэгтэй гэсэн ойлголт бат суусан юм.”

Олон удаа үгээ засч, янзалсаар тэр удаагийн үгийг Хурвиц хэдэнтээ бичжээ. Обаматай ч удаа дараа редакторласны эцэст Чикагогийн өмнөд хэсгийн эгэл ажилчин ангиас гаралтай Мишель Обамагийн түүх, нөхрийнхөө улс төрийн замналд эргэлзэж байсан ч өөрчлөлт авчрах хүн гэдэгт нь бүрэн итгэдэг байсан тэргүүн хатагтайн хүүрнэл бэлэн болов. Чуулганд хэлсэн энэ үг нь Мишель Обамагийн олонд танигдсан, нэр хүндийн эхлэл байсан юм.

Speechwriter гэх энэ орон тоо тэргүүн хатагтайн ажлын албанд огт байгаагүй тухай түүхч, “Ерөнхийлөгчийн хамтрагч: 20-р зууны тэргүүн хатагтай” номын зохиогч Мира Гутин дурьджээ. Тэр ч бүү хэл тэргүүн хатагтай байх хугацаандаа 1300 удаа олон нийтэд хандаж үг хэлсэн Эленор Рузвельтэд ч үгийг нь бичих хэн нэгэн байгаагүй аж. Харин хатагтай Бёрд Жонсон олон нийтэд хандсан мэдэгдэл гаргахдаа хэвлэлийн ажилтнаасаа тусламж авдаг байснаас энэ бүхэн үүдсэн гэж болно.

Орчин цагт тэргүүн хатагтай нар олны өмнө албан ёсоор үг хэлэх нь ихэссэн бөгөөд бодлогын талаар биш, улс төрийн тухайд ч биш эсрэгээрээ илүү мэдээллийн чанартай, бас сонирхолтой ач холбогдолтой зүйлсийн тухайд мэдэгдэх болжээ. Мишель Обамагийн хэлсэн үг шиг гэсэн үг.

Тэд илүү уран яруу байх тал дээр анхаардаг байх гэж түүхч Гутин нэгэнтээ хэлсэн юм. “Энэ нь хүмүүст бодлоо шууд тулгах биш гэхдээ эргэцүүлэх сэдэл өгөхүйц байдаг” гэж тэр нэмлээ.

Өнгөрсөн жил Алабамад тэргүүн хатагтай арьс өнгөний үзлийн тухай илтгэсэн ба хар арьстнууд суралцаж ирсэн коллежийн оюутнуудад Африк-Америк гаралтай өмнөх үеийнхний ололт амжилтыг хадгалан, биелүүлэх “дарамт” учирдаг бөгөөд энэ стресс түүнийг ч тойроогүй тухай ярьж байв.

“Нөхөр маань Ерөнхийлөгчид нэр дэвших үед би ямаршуу тэргүүн хатагтай байх, ямар асуудалд анхаарах гээд надад олон асуулт тулгарч байлаа… Улмаар анхны Африк-Америк тэргүүн хатагтайн хувьд үүнээс ч илүү асуулт, төсөөллийн цөм нь би болж, зарим тохиолдолд айдас төрж байлаа. Би хэтэрхий ууртай эсвэл сул дорой харагдаж байгаа болов уу? Эсвэл ажил хэрэгч эмэгтэй биш, илүү зөөлөн, эх хүний дүр төсөөллийн эзэн болчихов уу?”

Түүний энэ үгийг бичсэн Тайлор Лехтенбэрг “Мишель хүмүүстэй харилцах дуртай бөгөөд хэлэх үгээ нягталж, хүний сэтгэлд “наалдах” зүйл бий эсэхийг шалгадаг юм. Тэр зүгээр нэг статистик харж уншихыг огт хүсдэггүй” гэж байлаа.

Хурвиц тэргүүн хатагтайн ярих хэв маягт ч анхаардаг бөгөөд, Мишель улс төрч шиг сонсогдох үг, хэллэг байхад огт дургүйг онцоллоо. Харин хүмүүстэй түүхээсээ хуваалцах дуртай учраас, дурсамж дуртатгалыг нь Хурвиц мэдэж авчээ. Тиймдээ л Чикаго дахь бага насных нь дурсамж түүний үгнээс олонтаа сонсогддог байх.

Хурвицийн бичлэгийн гол түлхүүр бол тэр түүх, дурсамжийг үргэлж “амьтай” байлгаж чаддаг юм. Тэргүүн хатагтай дүүтэйгээ юу хийх дуртай гэхчлэн жижиг зүйлийг ч тэр ажиглаж, тэмдэглэж бас бичиж чаддаг нь үнэхээр тустай байдгийг тэргүүн хатагтайн ажлын албаны ахлах хэлж байлаа.

Дэд Ерөнхийлөгч Ал Горын илтгэлийг бичигчээр дадлагажиж эхэлсэн Хурвиц Цагаан ордонд ажиллах хугацаандаа нэр алдар хөөлгүй, даруухан явсаар иржээ. Ингэж хэлэхийн учир нь түүнтэй хамт ажиллаж байсан Жон Фаври л гэхэд Холливудад кино зохиол бичихээр явсан бөгөөд өөр олон хамтрагч нь хэдийнэ нийгэмд танигдаж амжжээ. Харин Хурвиц Цагаан ордны зүүн жигүүрт зэргэлдээ суудаг Дэвид Кавэлтэй санал солилцож ярихаас хэтрэхгүй.

Түүний ажлын цаг урт бөгөөд Обамагийн гэр бүл үргэлж л ямар нэг чухал үйл ажиллагаанд оролцох нь тодорхой. Уг нь хувийн амьдралдаа анхааран хичээлд сууж, хааяадаа дасгал хийдэг ч гэнэт сайхан санаа төрвөл тэр гүйлтийн замаас бушуухан буугаад өөртөө и-мейл явуулж түүнээ хадгалдаг аж.

Гэхдээ тэргүүн хатагтайн ажлын алба сайн ажилладаг тул илтгэл бичихэд дор хаяж долоо хоногийн хугацаа гаргаж, сүүлийн мөчид редактор хийх нь ховор гэлээ.

Саяхан Хурвиц Нью Мэксик дэх Санта Фэ сургуульд очиж Обамагийн үг хүлээн авагчдад хэрхэн хүрч байгааг ажиглажээ. Энэ илтгэл нь Мишелийн боолчлогдож асан өвөг дээдэстэй холбоотой бөгөөд 126 жилийн настай дээрх сургуулийн эхэн үеийн гашуун түүх юм.

“Энэ сургуулийг яг үнэндээ та бүхний соёл, уламжлалыг бөхөөх зорилгоор нарийн төлөвлөж, зөвлөлдөж байгуулсан юм. Харин өнөөдөр энэ танхимд суугаа өөрсдийгөө хар л даа. Энд хатуу хориглож байсан төрөлх хэл тань одоо танхимд цуурайтаж, шөнө бүр дотуур байранд олон янзын түүх өгүүлж байна шүү дээ” гэж түүнийг хэлэхэд оюутнууд алга нижигнүүлэв.

Хэдийгээр энэ үгийг бичилцсэн хүн нь Хурвиц өөрөө ч илтгэл сонсох үедээ үнэхээр ярианд нь автсан тухайгаа хэлсэн юм.

“Би боолын зээ охины зээ охин нь унаган Америк хүүхдүүдэд илтгэл тавихыг харж байна. Илтгэлийг сонсч байгаа олон хүүхэд эндээс коллежид, зарим нь Ivy League-ийн нэр хүндтэй сургуульд явах болно” гэж Хурвиц хэллээ. “Энэ улсыг ямар гайхамшигтайг тэд харах болно.”

Их сургуульд багшилдаг байхад оюутнуудад даалгавар, зар түгээх бие даалт хүлээж авахад love_19@yahoo.com зэрэг и-мейл өгөх нь олон. Дээр нь и-мейл нээхдээ бүтэн нэрээ биш “Oogii Otgoo” гэхчлэн дууддаг нэрээ бүртгүүлснээс 100 гаруй оюутантай ажиллах үед аль ангийн хэнээс, юу ирж байгааг тааварлан шалгахад амаргүй байв. Тиймээс ядаж бүтэн нэрээрээ и-мейл нээж, “Subject” хэсэгт аль ангийн хэнээс, ямар даалгавар ирж байгааг бичихийг хүсдэг байлаа.

Одоо ажил, хэрэг явуулахад заримдаа энэ соёл үгүйлэгддэг юм. Олон хүнтэй харилцдаг, хариуцлагатай ажил эрхэлдэг зарим хүн и-мейлдээ хариу өгөлгүй удах, асуухад шалгаагүй гэдгээ хээвнэг хариулах нь эвгүй. Тиймээс оюутнууддаа болон ажлын гараагаа эхэлж байгаа дүү нартаа шинэ ажилд орвол албаны и-мейл заавал нээлгэх, ажил хэргийн харилцаандаа заавал түүнээ ашиглахыг зөвлөх байна.

1. Ажил хэрэгч байдал

Албаны буюу компанийн и-мейл хэрхэн ашиглахыг мэддэг байх нь чухал зүйл. Үүгээр ажлын найз руугаа хөгжилтэй захидал, ажлын холбогдолгүй зүйлс явуулах нь таныг мэргэжлийн бус харагдуулах нь гарцаагүй. Түүнчлэн ажлын байрны техник, технологийг ашиглан холбогдолгүй вэб сайтаар зочлох, өөр зүйлс хийгээд дэмий. Учир нь компанийн холбогдолтой бүх л зүйлд таны “хувийн орон зай” гэж үгүй бөгөөд дараа нь миний и-мейл, миний компьютер гэж гомдоллох ямар ч эрхгүйгээ санах хэрэгтэй.

2. Subject хэсэг

Энэ хэсэгт юу гэж бичихээс хамаарч таны и-мейлийг хүн нээх үү, үгүй юу гэдэг нь шийдэгдэнэ. Ялангуяа, сүүлийн үед “Баагий” гэсэн нэрнээс “Юу байна?” гэсэн гарчигтай и-мейл ирээд дотор нь сурталчилгаа байх нь ихэссэн. Тиймээс миний хувьд над руу “Юу байна?” гэсэн гарчигтай и-мейл бичих хүн байхгүй гэж итгэдэг тул энэ мэт мейлийг шууд л устгадаг. Тэгэхээр өдөрт хэдэн арван и-мейл хүлээж авдаг хүмүүс бол тус бүрийнх нь учрыг олох гэж нээх нь юу л бол. Тиймээс аль болох тодорхой “Хурлын зочдын талаар мэдээлэл авах”, “Борлуулалтын хэлтэсийн долоо хоногийн төлөвлөгөө” гэхчлэн гарчигласан нь дээр. Надад бол ядаж дараа нь и-мейлээсээ хайхад гарч ирэхүйц түлхүүр үг оруулах нь дөхөмтэй байдаг.

3. Албан бичгийн дүрмийг санах

Танай компани и-мейл системдээ өөрийн гэсэн загваргүй л бол ердийн хар өнгө, хэвийн фонт ашигласан нь дээр. Өнгө, будгийн талаар бодох ч хэрэггүй. Түүнчлэн маш шуурхай үйл явдлын хариу л биш бол хэт их товчлол, “бна, тэгсн…” зэргээр и-мейл бичих нь бүдүүлэг харагддагийг мартуузай.

4. TO, BC, Cc ашиглах

To хэсэгт и-мейл илгээх хүнийхээ бүтэн нэрийг ашиглах шаардлагатай. Түүнчлэн “бат” гэснээс “Б.Бат” гээд явуулахад хүлээн авагчид илүү найдвартай, ажил хэрэгч санагдах нь ойлгомжтой.

Cc ашиглахдаа хүмүүсийг танилцуулах гээгүй л бол хэзээ ч битгий биенээ мэдэхгүй хүмүүсийг нэг дор бичээрэй. Таних, танихгүй олон хүнд и-мейл хаягаа тараах нь тийм ч их хүсэх зүйл биш. Харин албаныхаа олон хүний сэтгэгдлийг сонсох, бүгдээрээ хэлэлцэх асуудал болон ажлын явц хэр байгааг албаныхандаа, даргадаа мэдээлэх гэж байгаа бол Cc зайлшгүй ашиглана.

Урилга, зарлал, тайлан гэхчлэн ижил файлыг олон хүнд явуулах бол мэдээж BC хийх хэрэгтэй.

5. Reply to All

Энэ товчлуурыг дарахын өмнө таны хариуг бүх хүн үзэх шаардлага бий эсэхийг бодож үзээрэй. Тусгайлан нэг л хүнд хариу явуулах товчлуур бас бий шүү дээ. Түүнчлэн өмнө нь харилцаж байсан хүн ч гэлээ, өөр асуудлаар холбогдох гэж байгаа бол Reply ашиглалгүй шинээр Subject үүсгэж бичээрэй.

6. Attachments

Ямар нэг файл хавсаргахдаа түгээмэл хэрэглээний програмаар нээгдэх эсэхийг шалгаарай. Microsoft Office-ийн хэрэглүүрүүд бол хаана ч бий, харин Prezi ашигласан илтгэлийн файлыг тань бүх хүн нээж чадах нь эргэлзээтэй. Тийм болохоор и-мейл явуулахын өмнө өөр өргөтгөл ашиглавал зүгээр эсэхийг лавлаад асуусан нь дээр.

7. И-мейлийн бүтэц

Хэдий байнгын харилцагч, найз нөхөр шиг тань хүн боловч ажил хэргийн и-мейл л бол эхэнд нь заавал мэнд мэдэж, дараачийн мөрнөөс ажил хэргээ бичих хэрэгтэй. Мөн и-мейлийн төгсгөлд баярлалаа, баяртайгаа бичиж нэрээ заавал хавсарга. Ажил хэргийн и-мейлд энэ дүрмээ ягштал мөрдлөө гээд таныг шоглох хүн лав гарахгүй.

8. Хариу илгээх

Ажлынхаа и-мейлийг өглөө бүр шалгах нь таныг хэр сайн ажилтан бэ гэдгийг илтгэнэ. Хэрэв хариу өгөхөд хэлэлцэх, бодох шаардлагатай бол ядаж хүлээж авлаа, хэзээ хариу өгөх боломжтой гэдгээ даруй мэдэгдэх нь том соёл. Бэлэн болоогүй байсан гээд хүний и-мейлийг гурав хоног “дарчихаж” болохгүй шүү дээ. Ер нь технологи хөгжсөн энэ үед гар утсандаа и-мейлээ холбож тухай бүрт даруй хариу өгч сурах нь сайн мэргэжилтний нэг чанар юм.

Амралтын өдрөөр манайд зочилсон найзын маань бяцхан охин хагас өдөр ipad дээр хүүхэлдэйн кино үзэж, үгүй бол телевизор асаан YouTube орж дуртайгаа үзэх аж. Хэдийгээр үсэг ч мэдэхгүй дөрвөн настай хүүхэд боловч тэдгээр төхөөрөмжийн учрыг эвлэгхэн олж, яаж ийгээд өөрийн хүссэнээ үзэж болоод байв. Түүнд магадгүй телевизийн эхэн үед хүмүүс босч очоод сувгаа сольдог, дэлгэц нь өнгөгүй байсан, долоо хоногийн зарим өдөр л телевизор үздэг байсан тухай хэлбэл итгэхэд ч бэрх байж мэднэ. Өдгөө хүссэн контентоо, дуртай төхөөрөмжөөсөө, дурын цагтаа үзэж өсч буй түүн шиг олон бяцхан охин ирээдүйд телевизээр юу, хэзээ гарахыг хүлээж сууна гэхэд бидний хувьд төсөөлөхөд бэрх байна.

“Юнител” компанийн гаргасан судалгаанаас харвал Монгол дахь хэрэглэгчдийн энгийн телевизор үзэх хандлагад үл ялиг өөрчлөлт орсон бол, таблет, ухаалаг гар утас, зөөврийн компьютер зэргээс видео үзэх байдал хурдацтай өсч, товчхондоо 2012 оноос хойш мобайл төхөөрөмжөөс контент үзэх хандлага 25 хувиар нэмэгджээ. Мөн хэдхэн сарын өмнөөс Netflix-ийн үйлчилгээ манайд нэвтэрсэн нь дээрх өсөлтийг цаашид хэрхэн өөрчлөхийг та гадарлах буй за. Хүмүүс хэзээ ч, хаанаас ч дуртай контентдоо хандаж, хэрэглэхэд таатай, сонирхолтой бүтээсэн эппликейшний үйлчилгээг ашигласнаар ирээдүйд телевизор “моданаас” гарч, таблет, ухаалаг утас эсвэл магадгүй одоо хараахан бүтээгээгүй байгаа ямар нэг ирээдүйн шинэ төхөөрөмжөөс видео үздэг болох нь гарцаагүй байна.

“Мобайл ТВ” эрин

Америкт “NPD”судалгааны төвийн мэдээлж буйгаар ойрын жилүүдэд том хэмжээтэй телевизорын эрэлт буурна гэв. Учир нь Netflix, Hulu зэрэг эппликейшнүүд нь таблетад тохирсон бөгөөд энэ нь том хэмжээтэй телевизороос хямд бас олон талаар ашиглаж болох давуу талтай. Судлаач Стифен Бейкерийн харж байгаагаар хүмүүс гэртээ дундаа нэг ердийн телевизортай болж, харин өрөө, өрөөндөө мобайл төхөөрөмжөөс дуртай кино, шоугаа үздэг болно гэсэн нь үнэнд ойр юм.

Үүнийг эрт мэдэрсэн үү гэлтэй “Apple”-ийн ipad Pro, “Samsung”-ийн Galaxy View зэрэг өргөн дэлгэцтэй таблетууд “мэндлэв”. Ялангуяа 18.4 инч хэмжээтэй Samsung Galaxy View-ийг таблет гэхэд хэтэрхий том бөгөөд, тэд үүнийг сурталчлахдаа “мобайл ТВ” гэсэн “малгай” ашиглаж байна. Энэ бол хөдөлгөөнт, өндөр нягтаршилтай дэлгэц бөгөөд та гэрийнхээ аль ч өрөөнд зөөж, дуртай контентоо үзэж болно гэсэн үг. Эндээс харвал “Samsung”-ийн хэтийн төлөв “үзэхэд” төвлөрсөн бөгөөд зөөврийн компьютер, таблет дээрээ контент үзэж дадсан хэрэглэгчдэд илүү тав тухтай боломж ойртож байна гэсэн үг.

Сурталчилгааны оновчлол

Дижитал төхөөрөмж, онлайн контент түгээлтийн хэрэглэгчид “ээлтэй” энэ байдал сурталчилгаа түгээгчдэд бас ач тусаа өгч хүрээмж, үнэ цэнээ тодорхой тооцох боломжийг олгож байгаа юм. Учир нь дижитал төхөөрөмжийн нөлөөгөөр хэрэглэгчийн зан төлвийг нарийн тааварлаж, түүнд тохирсон сурталчилгааг харуулах давуу талтай юм. Ядаж л хэрэглэгчийн эрэгтэй, эмэгтэйг мэдэж чадвал ямар бүтээгдэхүүний сурталчилгаа харуулахаа шийдэж болох бөгөөд цаашлаад нас, боловсрол, ихэвчлэн ханддаг контент зэргийг мэдсэнээр сурталчилгааны оновчлолыг шийдэхэд маш их дөхөм болж байна. Тухайлбал, 18-25 насны эмэгтэйчүүдэд зориулсан сурталчилгааг “ABC”-гийн бүтээл “Скандал” цувралд багтаах нь оновчтой гэж сурталчилгааны компани жишээлжээ. Ер нь хөдөлгөөнт төхөөрөмж дотроо видео үзэлтээр тэргүүлдэг нь ухаалаг гар утас, зөөврийн компьютер ч биш таблет бөгөөд үүнийг дагаад реклам үздэг, хүрдэг гол хэлбэр нь ч таблет юм байна.

Мэдээллийн хоёр чиглэлт урсгал

Хүн төрөлхтөн хэзээнээс мэдээллийн харилцаанд ач холбогдол өгч нэгэн төрлийн хүч гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрсөн билээ. Тиймээс ч мэдээлэл хүлээн аваад зогсохгүй, түүнийг бүтээх боловсруулах үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох, тухайн харилцааны “амьд” эд, хэсэг болох хүсэлтэй байсныг бид редакцид ирдэг үй олон захидал, зурвас, дуудлагаас харж болно. Тэгвэл орчин цагийн интернэтэд суурилсан мэдээллийн хэрэгсэл нь энэ боломжийг бүрэн олгож бид үзсэн киногоо тэр дор нь үнэлэх, санал сэтгэгдлээ хэлэх, бусадтай хуваалцах зэрэг боломжийг бий болгосон нь харилцааг хоёр чигт болгожээ. Жишээ нь, YouTube-ийн бичлэгт “Like”дарах, сэтгэгдэл бичих, тухайн сувгийн авторт хүсэлт илгээх, түүнийг “follow”хийж, шинэ видео орох бүрт хэрэглэгчид мэдээлэх зэрэг нь үүний илрэл болно. Үүнийг дагаад олонд танигдсан “YouTube одууд” хүртэл бий болж, “Энэ хоолыг хэрхэн хийх вэ” сувгийн автор Энн Рирдон гэхэд хоёр сая гаруй хүнийг дагуулжээ. Маш энгийн, надтай ярилцаад хийж буй мэт түүний танилцуулах түүний жоруудыг интернэтэд холбогдсон л бол хаанаас ч, хэзээ ч хараад хийж болох нь шинэ эриний боломж билээ.

Шуурхай мэдээ, спортын мэдээнд уламжлалт хэрэгсэл ноёлох хэвээр

Дээрх шинэ боломж, нээлтүүд нь хэдийгээр гайхалтай ч, хүмүүс дуртай цагтаа буюу завтай үедээ телевизийн шоу, цуврал, киног үзэж байна. Харин нэн шаардлагатай үедээ буюу шуурхай мэдээллийг түгээх итгэл үнэмшилтэй, найдвартай суваг нь уламжлалт телевизийн хэлбэр хэвээр байхыг зарим судлаач хэлж байна. Ялангуяа, спортын тоглолтууд, онцлох үйл явдлын мэдээллийг мэргэжлийн түвшинд боловсруулж хүргэхийг олон нийтийн сүлжээ сайтууд болон эппликейшнүүд орлож чадахгүй. Учир нь мэдээлэлд анализ хийж, дүгнэж, баяжуулах зэрэг ажлыг шуурхай гүйцэтгэх нь мэргэжлийн сэтгүүл зүйн ажил бөгөөд зөвхөн интернэтэд суурилдаг телевизүүд энэ чиглэл рүү идэвхтэй орохгүй байгаа юм. Тиймээс ойрын 10 жилдээ уламжлалт телевизийн хувьд мэргэжлийн түвшинд мэдээлэл бэлтгэхэд голлож, цаг хугацааны хувьд шуурхай биш контентийг онлайн телевизээр хүргэхэд анхаарах нь зөв болжээ.

2020 онд ТВ ийм төлөвтэй болно гэжээ.