Хил давж аялсан өдрүүд мартагдаж, ажил гэж мунгинасан өдрүүд эрээлжлэн өнгөрч байлаа. Энэ үед найзуудын хамт амралтын өдрөө өнгөрүүлэхээр Цонжин болдог дахь Чингис хааны хөшөө болон Тэрэлжийн Аръяабалын бясалгалын сүмийг зорьсон юм.
    Үүлтэй тэнгэр бүрхэж, сэрүүн салхи үлээсэн өдөр их үдийн алдад хотоос гарлаа. Замд бороо шаагиж байсан нь аялал, зугаалга хийхэд таатай байгаагүй ч нэгэнт төлөвлөсөн тул бид хурдаа нэмэн гишгэв. Машинд миний сонсох дуртай My Chemical Romance, Muse, The Kooks... эгшиглэж, андууд минь дотроо цухалдаж, өөр дуу сонсохыг хүсэвч тоглуулагчинд минь байсангүй. Цаг гаруй ярихдаа хөгжим даван орилж ч үзсэн, хөгжимд дарагдан дүмбийж ч үзсэн.
    Эзэн Чингисийн хөшөө буюу Цонжин болдог дахь "Чинис хааны хөшөөт цогцолбор"-т ирэхэд үүлэн завсраар наран гялтайсанд бидний сэтгэл мөн гэгээ тусав. Түүхэнд өгүүлснээр Цонжин болдог хэмээх энэ газраас Чингис хаан ташуур олж байжээ. Угаас Монгол хүн ташуур олохыг ихэд бэлгэшээдэг тул, хөшөөт цогцолборын хойморт алтан ташуур залжээ. Мөн хажууд нь эх орныхоо нэрийг "Гиннес"-ийн номонд мөнхөлсөн, дэлхийн хамгийн том монгол гутлыг байрлуулсан нь бахархал сэтгэл төрүүлж байв.



  Цогцолборын нэгдүгээр давхарын гол хэсэг цэлгэр бөгөөд сэлүүхэн аж. Харин шатаар буумагц Хүрэл зэвсгийн үеийн музей бий. Монголчуудын эдэлж, хэрэглэж байсан хүрэл аяга, бас, хутга, мэс, тэмдэг гээд олон төрлийн үзмэрийг дэлгэн тавьсан нь сонирхолтой. Мөн амралтын өрөөнүүд нь тохилог бөгөөд ханандаа монгол угсааны хаадын хөргийг залсан нь алжаал тайлангаа, амрах, эргэцүүлэх боломж олгов.


    Музейд зочилоод эргэж дээш гарч ирвэл монгол ноолуур, арьс ширээр хийсэн хувцас, хэрэглэлийн дэлгүүр бий. Мөн эртний баатрын өмсгөлтэйгээр дурсгалын зураг татуулж ч болно. Цогцолборын хоёрдугаар давхарт зоогийн газар байрлана. Энэ удаад хоолны талаар сонирхолгүй, цахилгаан шатанд сууж дээш гарсан юм. Нэгэн жижиг танхимд телевизээр цогцолборын танилцуулга дүрс бичлэгийг үзүүлдэг аж. Хэсэг сонирхоод, дахиад дээш гарахад эзэн Чингисийн хөшөөний оройд ирнэ. Гайхалтай нарийн хийц нь олныг алмайруулж байв. Чингис хааны эх бие, дээлийн нугалаа бүү хэл эмжээрний хээг ч нямбай гаргажээ. Эргээд харвал Цонжин болдогийн тал харагдаж, цээж дүүрэн амьсгалахад агаарын сайхан нь нэн таатай.
    Цогцолборт зайлшгүй үзэх, хийх ёстой зүйлс гэвэл энэ. Мэдээж хамт олон, найз нөхөдтэйгээ яваа бол өмнө талбайд налайх гээд хийх зүйл юу мундахав. Гадаа зоогийн газарт хооллож, шонхор шувуутай "хийморлиг"-оор зургаа авахуулах гээд юу ч хийсэн болно.


   Цогцолборын сүрлэг хаалгаар гаран дараачийн зогсоол руу хурдаллаа. Тэрэлж Үндэсний Соёл амралтын хүрээлэн дэхь хамгийн эхний зогсоол нь домогт мянган ламын агуй. Ам дамжсан яриагаар бол хэлмэгдүүлэлтийн үед энэ агуйд олон тооны лам нар хорогдож, амь гарсан аж. Тиймийн учир Мянган ламын агуй гэж нэрлэжээ. Одоо бодоход энэ хадан хавцалд мянган хүн бүү хэл 10 хүн багтахад хэцүү. Агуйн дэргэд хөлсөөр морь унуулах хүмүүс бий. Нэг мордоод ойрхон явахад 5000 төгрөг гэнэ. Гэхдээ сайн "ярьвал" хэдээр унахаа таны авьяас мэднэ.



   Эндээс хөдлөөд өртөөлсөн дараагийн газар бол мөн домогт Мэлхий хад. Алсаас хармагц яст мэлхийн дүрстэй энэ хадны өвөрмөц тогтоц дотоод, гадаадын жуулчдын анхаарлыг татдаг. Хаданд авирах нь нэг төрлийн дасгал болоод сайхан байсан. Түүнчлэн тэмээн дээрээс нар хэр ойрыг эндээс мэдэж болно.


    Мэлхий хадыг үзэхэд нэг их удахгүй тул цааш Аръяабалын бясалгалын сүм рүү явлаа. Шороон замаар сүмийн үүд хүрэхэд зам нь тийм ч таатай биш. Гэхдээ ариун дагшин газарт сайныг бодоод явахад хүрэх замд саад үгүй байлгүй дээ. Яг бясалгалын сүмд очиход машинаа доор үлдээгээд дээш ууланд авирна. Хадан дунд моддын дунд алхаж, дүүжин гүүрээр зорчоод сүмийн хаяанд ирэв. Бурханы оронд хүрэхийн тулд 108 шатаар өгсөх хэрэгтэй ба үүний урьд өөрийн амьдарч буй орчлонгийн 8 харанхуйгаас гэтлэх хэрэгтэй. Энэ бүгдийг бэлгэдэн 116 шат хийжээ. Мөн эдгээр нь доороосоо нарийн байгаад дээшлэх тутамд өргөснө. Сүмийн дээр гарч урагш хараад байгалийн үзэсгэлэнг бахдан зогслоо. Бид хотоосоо гадагш 50-иадхан км яваад ингэж амарч чадна гэхээр сайхан санагдаж байв.
     Аръяабалын сүм нь монголд хоёр байдаг бясалгалын сүмийн нэг юм. /Нөгөө нь Төвхөний хийд/ Эл сүмийг байгуулаад удаагүй ч, өдгөө олны хөлийн газар болж, хүсэл, зоригоо даатгадаг нэгэн төв болсон гэлтэй. Ер нь бурхан, номын газар байгуулахад газар нь догшин байх хэрэгтэйн учир хадан хөндийдөө 99 шовх үзүүртэй эл нутгийг сонгожээ. Түүнчлэн хадан дээр маанийн зургаан үсгийг сийлэн хийсэн нь ур ухаан, хөдөлмөр шингэсэн бүтээл болсон нь харагдана.

    Ийнхүү явсаар үдшийн бүрийд хотын бараа харсан юм. Урьд нь энэ чиглэлээр олон явсан ч жуулчдын хөтөч хийснээс, өөрөө жуулчин болж явсан удаагүй. Хааяа ч гэсэн орчноо сольж, идэвхитэй амрах нь сайхан санагдсан тул үүнийг уншигч Та ч бас ингэж аялаарай. =D