Наймдугаар сарын 27-ны баасан гаригийн үдэш Монголын кино сонирхогчидын клубын дөрөв дэхь үйл ажиллагаа "Step Up 3" киноны нээлт боллоо. Цахим зар дээр оролцоно гэж бүртгүүлсэн олноос харьцангуй цөөн хүн цугласан байсан ч "Өргөө" кино театр  Монголын кино сонирхогч залуусаар дүүрэн байсан юм. Дотор, гадаагүй үйл ажиллагаа эхлэхийг хүлээн анд, нөхдөөрөө хөөрөлдөн зогссон тэдэнд хамгийн түрүүнд баярласнаа илэрхийлэх хэргтэй байх.
  Удалгүй кино театрын нэгдүгээр давхарт хөгжмийн цоглог хэмнэл сонсдож, R&B чөлөөт бүжгийн "Soul in Beatz", тектоник бүжгийн "TeckBros"-ийн залуус цугласан олны сэтгэлийг хөөргөөд авсан.


   Цаашлаад театрын гаднах тайзнаа хөтлөгч Х.Болорбатын мэндчилгээгээр "Step Up" кино үдэшлэг албан ёсоор эхэллээ. Залуу уран бүтээлчид шинэ дуугаа сонордуулан, тэдэнтэй хамт дээр дурдсан хамтлагууд бүжиглэж багагүй хугацааг хөгжилтэй өнгөрүүлсэн. Үзэгчидийн дунд Монгол кино сонирхогчид клубын гишүүд төдийгүй "Өргөө" кино театраар үйлчлүүлж байсан иргэд болон бидний нэрлэдгээр гудамжны хүүхэд, хөгшид ч цөөнгүй харагдаж байв. Тэд ч мөн залуусын хөгжмийн хэмнэлд шавиагаа ханатал бүжиглэж авсан байх.
 

    Ингээд нээлтийн үйл ажиллагаа өндөрлөж, үзэгчид танхимд суудлаа эзэллээ. Гэрэл бүдгэрч, хөгжим аажмаар чангаран "Step Up 3" дэлгэцэнд гарч эхэллээ. Киноны тухай энд дэлгэрэнгүй өгүүлэх нь илүүц биз. Юутай ч үзсэн бүхний сэтгэлийг хөдөлгөж, суудалдаа зүгээр сууж тэсэхээргүй кино байсан. Бүжгийн тулаантай хэсгүүдэд үзэгчид үйл явдалд өөрсдөө оролцож байгаа мэт алга ташин, орилж, гайхалтай бүжгийн хөдөлгөөнийг хармагц уулга алдах нь сонсогдож байв. Гэртээ суугаад үзэх, театрт үзэхийн ялгаа энд л жинхэнэ утгаар мэдрэгдэж байлаа.
   Харин манай кино сонирхогчид одоог хүртэл киноны төгсгөлийн "Cast" хэсгийг үзэж дадаагүй байгаа бололтой. Сонирхуулж хэлэхэд "cast" гэсэн үг эртний англи хэлэнд "эргэцүүлэх, төсөөлөх" гэсэн утгатай аж. Угтаа энэ нь үзэгчид тухайн кино юун тухай өгүүлэв, бидэнд ямар санаа өгөхийг зорьж вэ гэдгийг тунгааж бодох цаг юм. Цаашлаад кино театрт "Cast" хэсгийг үзэх нь бас нэг төрлийн соёл гэдэг юм билээ.
   Энэ удаагийн үйл ажиллагаа зохион байгуулалтын хувьд өмнөхөөсөө шат ахисан санагдсан. Залуус чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх газар хомс хэмээн гомдоллох болсон цагт Монголын кино сонирхогчидын клубын залуус үе тэнгийхэндээ зориулан ийм ажиллагаа санаачилсанд талархаж байна. Харин тэдний хичээл, зүтгэлийг талаар болгож, үйл ажиллагааны зарлалд оролцоно гэж мэдэгдээд ирээгүй хүмүүст дахиж битгий ийм байдал гаргаарай гэж хүсэх байна.

    Арав гаруй хоног аялсны эцэст нутгийн зүг буцах өдөр боллоо. Нисэх онгоцны буудлын хаалгаар ороход онгоцонд суухын дайтай шалгалтаар нэвтэрнэ. Бүртгүүлээд Gate-дээ очих дугаараа харвал Gate №222 гэж байв. Ингээд бодохоор Стамбулын онгоцны буудал нэлээдгүй том нь мэдэгдэнэ. Орох хаалганыхаа дэргэд ирээд нэг монгол өвөөтэй таарсан минь Урчуудын Эвлэлийн Хорооны барималч хүн байсан юм. Хоёул элдвийг хөөрөлдсөөр ортол нисэхийн ажилтнууд өвөөгийн цүнхийг заагаад шалгана гэлээ. Бээлий өмсч, маск зүүсэн тэр хүн ухаж, ухаж цүнхнээс нь эвхдэг хутга оллоо. Өвөө гар тээшиндээ хутга байсныг мартаад хураалгах нь тэр. Олон жил надтай хамт явсан юмсан гээд арай л "хагацах" цаг болж дээ гэсэнгүй. Онгоц нисэхэд цонхоор харвал хязгааргүй далай дээгүүр нисч байлаа. Ирэхэд шөнө, харанхуй байсан тул харж чадаагүй аж. Мармарагийн далайн гүн цэнхэрлэхийг ширтэн, элдэв зүйлийг төсөөлөн бодсоор хэсэг дугхийжээ. Нэг мэдэхэд Москвад ирсэн байв. Шерметевд тал бүрээс яваа монголчууд цуглаж, амар мэндээ мэдэн онгоцоо хүлээхэд хоёр цаг гаруйн хугацаа хурдан өнгөрөх шиг болсон. Улаанбаатар хүртэлх хугацааг дэргэдээ суусан Франц охинтой ярилцаж өнгөрөөлөө. Тэрбээр монголд сайн дураараа ажиллахаар ирж байгаа аж. Англиар ярьж байгаад хааяа үгээ мартаад, дүрсэлж тайлбарлаж үзүүлэхээр нь янз бүрийн хувилбар хэлээд л "Та, таа, тунгаа" шиг юм болов. Улаанбаатарт ирэхэд салхинд өвс найгаж, бүрхэг тэнгэрээс бороо шивэрч байв. Хурдан гарч чийгийн үнэр мэдэрнэ гэхээс дотроо яаран зогслоо.


   Онгоцноос буумагц эх орондоо ирлээ гэсэн дотно сэтгэл минь ширүүн харцтай харчуул, ярвайн зогсох бүсгүйчүүлийг хараад нэг л хачин болчихов. Гадаадын онгоцонд сууж, буухад тавтай морил, сайн яваарай гээд инээмсэглэн зогсдог. Харин манайхан хэл амгүй хүмүүс шиг хүний өөдөөс инээх нь бүү хэл, үл тоосон шинжтэй дээгүүр харан хялам хийнэ. Гэхдээ тэд чийгийн үнэрт яарах хүслийг минь няцааж чадаагүй юм. Ингээд бодохоор гадаадад байгаа хүмүүсийн зарим нь эх орондоо ирэхийг хүсдэг байхад, зарим нь Монголд очихгүй гэдэг нь тэд эх оронч үгүйтэй төдийлөн холбоогүй мэт. Харин нэг хэсэг нь хүйтэн харцнаас эхлээд ямар ч ажлын амжилтын үндэс болсон харилцааны соёл бүрэн төлөвшөөгүй нийгмийг тэвчиж чадахгүй тул Монголд ирэхгүй гэжээ. Тэд хүн хүнээ хүндэлдэг, хүнийг мөнгөтэй, ганганыг үл хайхран хүнийг хүн гэж хүлээж авдаг нийгэмд амьдрахыг хүсч байна. Харин нөгөө хэсэг нь хүсэл, сэтгэлээ болоод өөрөө өөрийгөөө хүндлэн, энэ нийгэмд биш эх орныхоо байгальд шүтэн, ижий аавынхаа элгийг дэвтээхээр эргэж ирдэг аж. 
    Гэхдээ энэ байдал өөрчлөгдөнө гэж итгэж байна. Орчин үеийн залуус талархсан сэтгэлээ илэрхийлж, таагүй хандсан нэгнээсээ уучлал эрж, нэг нэгэндээ урам хайрлан мишээж чаддаг болсон. Энэ бүхэн байхад тэд, бид ойлголцоно, нэгдэнэ, хамтдаа хийж бүтээнэ.

Ногоон Бурсаг үзээд Авша арал дээр эргээд ирлээ. Гэрээсээ яваад эргээд ирж байгаа хүн шиг сэтгэлд дотно сайхан мэдрэмж төрж байв. Энэ арал дээр тавхан хоносон боловч сонирхолтой, зугаатай олон дурсамжтай хоцорч, басхүү Турк иргэдийн эгэл, жирийн амьдралтай бага ч гэсэн танилцсан.
Ингээд сүүлчийн үдэш зугаалаад хөл ихтэй Стамбулд ирлээ. Усан онгоцоор далайг гэтэлж, ирээд "Лалэли" гэх өнөөх алдарт худалдааны гудамжинд байрлах зочид буудлаа зүглэв. Их хотын өргөн замд бөглөрөл үгүй боловч "Лалэли"-ийн нарийн гудамжинд яг л Улаанбаатр шиг бөглөрч, шуугина. Гэхдээ манайхан шиг хэрэлдэж, маргалдаад зогсоод байхгүй. Учраа олоод хөдөлцгөөнө. Харин дайны хажуугаар дажин гэж төмөр түрдэг тэрэгтэй нөхдүүд наймаачдын барааг ачин машинаас илүү хөдөлгөөн үүсгэнэ. Бөглөрч гацсан машиныг дайраад гарах нь холгүй. Чиний машин зурагдахаас миний төмөр тэрэг яах ч үгүй гэсэн янзтай. Мөн гудамжинд холхих наймаачид хүний олноор түрий барин хөдөлгөөнд оролцож байгаа машиныг өргөөд холдуулах нь ээ. "Лалэли"-ийн ажлын өдрийн оргил цагийн дүр зураг нэг иймэрхүү. Эдний дундаар чемоданаа чирсээр "Эмуш" буудалдаа ирж амарлаа.
Маргааш өглөө нь панз үсэргэхээр гарав. Дэлгүүр бүрийн үүдэнд нэг хүн зогсоод "пожалуйста" гэж чангаагаад алхуулахгүй. Хаалгаар ормогц худалдагчид нь энийг үз, тэрийг хар, суугаад үз, бариад, өмсөөд үз гээд л мөнгө салгах гэж элдвээр оролдоно. Бас болоогүй кофе, жимсний шүүсээр дайлаад ойр зуурын зүйлс ярьж хөгжилдөхөө ч мэднэ. Ялангуяа залуу охидыг "очень красывой" гэж хөөргөөд овоо юм зарчих санаатай. Худалдагч нь залуу бол өөрөө танилцъя, хөгшин бол хүүтэйгээ танилцуулна гээд л хөгжилтэй яриа их өрнөнө. "Лалэли"-д явахад Орост байгаагаас ялгаа үгүй. Оросын наймаачид их ирдэг тул хүн бүр Оросоор маш сайн ярина. Харин англиар ярих нь өдрийн од шиг юм билээ.
Барааны чанарын хувьд бол маш сайн санагдсан. Бөс барааны даавууг Туркт гаргаж авдаг гэж урьд нь сонсч байсан болоод тэр үү материал сайтай. Түүнчлэн дэлхийд алдартай брэндийн загварын хувцас гудамж, дэлгүүрт дүүрэн. Урд хөршийнхөөс арай үнэтэй бөгөөд хавьгүй илүү чанартай. Тиймээс Туркт дунд зэргийн орлоготой л бол муухай хувцаслах арга алга.
Манайхан Турк мөнгөн эдлэлийг сайн мэднэ. Энд мөнгөн эдлэл бараг л "хог дээр гарсан" гэхэд хилсдэхгүй. Хаа сайгүй алт, мөнгөний дэлгүүр. Том гэгч тасалгаанд хана дагасан шалнаас хана хүртэл өндөр шургуулга бий. Нүд бүрийг татахад өөр загвартай бөгөөд бүгдийг үзнэ гэвэл нэг өдөр хүрэлцэхгүй. Сав барьж явсаар гарахдаа жигнүүлээд тухайн өдрийн ханшаар нэг грамм алт, мөнгөний үнийг тооцож худалдаана. Гэхдээ миний аяллын үед дэлхийн зах зээлд үнэт металлын үнэ өссөн үе байсан юм.
Үдэш нь Стамбулын гудамж дэлгүүр болон хувирах нь сонирхолтой. Хаа, сайгүй хүмүүс дэвсгэр дээр цүнх, гутал, оймс гаргаж тавиад, гудамжаар орилон зарлаж, хуурамч брэндийн бараагаа борлуулна. Харин энэ үеэр "Жандарма" буюу цагдаа ах нар дөхөж ирвэл бүгд юмаа эвхээд тал тал тийшээ гүйлдэн одно. Хаа газар л ийм тохиолдол байх юм даа гэж бодлоо.
Энэ их өдрийн дараа Стамбулын "Таксим" гудамжаар алхаллаа. Москвагийн Арбат, Сөүлийн Мёндонтой адил энэ хотын нүүр царай болсон энэ гудамж бас л хөл ихтэй, бужигнана. Үнэтэй брэндийн дэлгүүр хаяа дэрлэн мөн л зуны хямдрал зарлаж бүгд үүдэндээ "Индирим" гэсэн бичиг хаджээ. Мөн Starbuck's, McDonald's, Friday's гээд дэлхийд алдартай хэл, ходоод баясгах газрууд байх нь таатай.



Таксимаас буцахдаа автобусаар явлаа. Буудал дээр билет таслах автомат шалгагч байх ч, хянагч ажилтан хажуунаас нь давхар шалгана. Харин Таксим явах автобусанд суусан хойноо 1,5 лир төлнө. Та санаж байгаа бол нэлээд хэдэн жилийн өмнө Туркт бүх зүйлийн үнэ саяар тоологддог байсан. Харин энэ байдлыг өөрчилж тухайн үеийн 1 сая лир одоо 1 лир болжээ. Гэхдээ задгай мөнгө хэлэхдээ хүмүүс саяар хэлнэ. Ялангуяа тэгж жуулчдаар нааддаг бололтой. Автобусны үнэ асуухад 2 сая 500 мянга гэв. Хаа очиж энэ тухай мэдэж байсан тул цочирдох бус инээгээд мөнгөө төлсөн юм.



Стамбулаар панз үсэргэсэн тухай гэвэл иймэрхүү. Ер нь эндээс худалдаа, наймаа хийхэд урамтай бөгөөд сайн чанарын бараа боломжийн үнээр авах нь сайхан.

       За ойрын хэд хоног блогоороо шагайлгүй нам гүм байлаа. Арал дээр яг ингээд л хэд хоног амьдралаас тасарсан юм шүү дээ. Өдөр нь эрэг дээр хэвтээд, орой нь жижиг арлынхаа ганц гудмаар зугаалаад л.

Авша арал үнэхээр зугаа цэнгэлийн газар байсан. Гудамжинд нь тоолж үл барам шөнийн клуб, зоогийн газрууд хаяа дэрлэнэ. Үүдээр нь явахад бас л чангаана. Хөгжилтэй нь, намайг биш ээжийг дуудаад ороё гээд л. Ээжийгээ таныг надаас залуу гэж хараад дуудаад байна гээд "хөөргөх" гэтэл "Үгүй ээ. Чамайг дуудахад би үгүй гэвэл тэгээд дуусаа. Харин би орчихвол чи орохоос өөр аргагүй шүү дээ" гэдэг байгаа. :-)

Орой буудалдаа орохдоо хоёулаа Турк шар айраг амсч үзлээ. Энд Efes-ийн Pilson-оос өөр шар айраг үгүй. Арга ч үгүй биз, дэлхийд шар айраг үйлдвэрлэлээрээ Efes 12 дугаарт, Европт тавдугаарт ордог бөгөөд Туркийн зах зээлийг "атгасан" үйлдвэр юм билээ. Нэрний хувьд эртний Грекийн нийслэл Ephesus хотыг Туркчууд Эфес гэдэг байж. Дэлгүүрээс шар айраг авахад бидэн шиг ил бариад явах хүн ховор. Учир нь мусульман шашинтнууд "уг номондоо" бол согтууруулах ундаа хэрэглэх хориотой. Гэхдээ энэ хүмүүс "Раки" гэх архиараа алдартай. Усан үзмийн хаягдлаас гаргаж авсан энэ архиа усаар шингэлж, сүүн цагаан өнгөтэй болгоод ууна. Тийм ч учраас үүнийг "Арслангийн сүү" гэдэг юм билээ. Сонирхолтой нь, туркээр арсланг аслан гэнэ. Ер нь турк хэлэнд цэцгийг чичэг гэхчлэн монголтой төстэй үг олон сонсогдсон.
   Шинэ өдрийг үүрийн таван цагт угтлаа. Учир нь энэ өдөр зургаан цагаас Туркийн дөрөв дэхь том хот Бурсаг зорих байсан юм. Түм бужигнаж байдаг арал эзгүй бөгөөд намуухан ахуйд усан онгоцонд сууж одлоо. =D Эцсийн зогсоол маань Эрдек гэх арал боловч усан онгоц замаараа хоёр, гурван арлаар дайрч зорчигч аваад, буулгаад л автобус шиг явж байсан юм. Ингээд үдийн алдад Эрдек аралд ирээд, дахиад хот хоорондын автобусаар Бурса руу явлаа. Замдаа цонхоор харахад байгаль нь монголтой төстэй ч юм шиг санагдав.

Замдаа дайрсан арал :-)

Хот хоорондын автобус

Эрдект буугаад Бурса орох замд

   Бурсад ирэхэд тайван, амгалан сайхан мэдрэмж төрж байв. Танил харагдсан хаяг гэвэл Hyundai автомашины үзэсгэлэн, худалдааны төв байсан юм. Энд Hyundai-Accent-ийн шинэ загварын такси монголын "золби шар"-тай адилхан хурдална. Сүлжээд л, гишгээд л. Орой нь Бурса хотын шинэ шилэн барилгатай нэр нь үл мэдэгдэх Плазагаар орлоо. Бараг бүх дэлгүүрийн үүдэнд Indirim гэсэн бичиг байсан нь хямдрал гэсэн үг аж. Европын жишгээр дэлгүүрүүд намар цагийг угтаж зуны бараандаа хямдрал зарласан нь энэ. Гэхдээ манайх шиг 10-50 хувь биш 60-70 хувь байсан юм.
  Маргааш нь бас л өглөө эртлэн босоод Улудага ууланд гарахаар явлаа. Урьд нь ийм нэртэй олон төрлийн цэвэр ус харж байснаа бодвол энэ уул Туркт их алдартай бололтой. Харамсалтай алдартай энэ ууланд дүүжингээр гарах бөгөөд нэг удаад 10 гаруйхан хүн багтаах энэ дүүжинд суухын тулд 2 цаг гаруй дугаарласан юм.

Байшин дотор дахиад дүүрэн хүн дугаарласан байлаа.

Харин дүүжинд суугаад доош харвал хотын байдал гайхалтай харагдаж байлаа.

Үүлтэй тэнгэрийн доор, үлэмж уулын оройд гарч ирмэгц дахиад бяцхан хот угтав уу гэлтэй. Зочид буудал, морь унах газар, дэлгүүр, хоолны газар гээд бас л бүх төрлийн үйлчилгээ байв. Хамгийн содон нь махаа сонгоод, гадаа шарж идэх байсан юм. Ингээд нэг таваг дүүрэн мах 50 лир / бараг 50 мянган төгрөг/-ээр аваад ширээндээ суулаа. Бүх хачир нь дагалдаад ирж байна. Махаа шарах зуур маш их даарлаа. 30 хэмийн халуунаас хэдэн хэмтэй уулын оройд гарч ирснээ ч мэдсэнгүй. Ядаж халуун цай уух гэтэл байхгүй хэрнээ, халуунд хайгаад олдоггүй цэв хүйтэн ундаа төрөл бүрээрээ байсанд хэлэх ч үггүй боллоо.

Бурсагийн тоор Туркт хамгийн амттай нь

    Үдийн хоол амттай байсан ч даарсандаа болоод төд удалгүй Уладагаас уруудсан юм. Гайхалтай нь буухдаа дүүжинд суухын тулд ирснээсээ удаан хугацаагаар дугаарлав. Өдрийн талыг дугаарлаж өнгөрүүлээд, уулын орой дээр мах шарж идсэн тэмдэглүүштэй үйл явдлаар энэ өдрийг үдлээ. Мэдээж орой нь Бурса хотын төвөөр үдшийн зугаалга хийсэн. Монголын хүн амаас ч олон оршин суугчтай энэ хот Туркийн аж, үйлдвэрийн төв гэгддэг. Түүнчлэн Османы үеэс олон тооны цэцэрлэгт хүрээлэн, ногоон байгууламжаараа алдартай байсан тул Туркчууд "Ногоон Бурса" гэдэг юм билээ. Улудага уулын энгэрт орших энэ хотын иргэд боловсролын түвшинээрээ улсдаа тэргүүлдэг бөгөөд Улудага их сургууль анагаах ухааны чиглэлээр сургалт сайтад тооцогддог.

     Сүмийн мөргөлчидийн дуунаар шинэ өглөөг угтлаа. Өрөө бүр нь галын өрөөтэй зочид буудалд орсон тул өглөөнийхөө цайг өөрсдөө бэлдэх байв. Иймд хүнсээ цуглуулахаар дэлгүүр орлоо. Энд гадны бүтээгдэхүүн огт байсангүй. Чихэр, амттаны тасагт "Ulker" гэсэн нэр танил харагдсан нь манайд энэ үйлдвэрийн чихэр, печень их байдгийнх болов уу. Мөн жимс, ногоог арлын нөгөө хэсгийн тосгонд тарьж, ургуулдаг аж. Ялангуяа, Турк орныг чидун жимсний эх орон гэлцэнэ. Түүнчлэн Авша арлын иргэд амтат дарс үйлдвэрлэдгээрээ алдартай. Дарс нь дэлгүүртээ багтахгүй, гудамжинд хүртэл гоёж, чимэглэн өржээ.
     Цайгаа уухаар суухад найз өвөө шинэ талх, шинэ нарийн боов гэсээр халуунаар нь бариад ороод ирлээ. "Өдөр бүр шинэ" гэсэн аль нэг компаний уриа байдагтай адил эдний хувьд өглөө бүрийг шинэ хүнсээр угтах аж. Мөн Туркчуудын нарийн боов, гурилан бүтээгдэхүүний цэс нь дуусашгүй. Зөгийн бал, самраар амталсан "Баклава" нь манай ул боовтой адил үндэснийх гэхэд хилсдэхгүй. Тэр ч бүү хэл дэлхийн олон хэлний толь бичигт баклава гэж байх бөгөөд, энэ нэрийг Монгол гаралтай үг гэж байв. Түүнчлэн "Бүрэк" гэх бяслагтай боовоор ширээ чимсэн нь Түрэгийн үеэс үүдэлтэй аж.

Баклава. Зургийг интернэтээс авав.

   Үдийн наранд далайн эрэгт очлоо. Хүмүүс наранд биеэ шаран хэвтэж, багачуул ус, элсээр наадан цагийг өнгөрүүлнэ. Энэ үеэр гэнэт нэг эр чанга дуугаар орилон чихэр зарж байв. Түүнийг сонссон хүмүүс инээлдэн, аав, ээж нь хүүхэддээ чихэр авч өгнө. Өвөөгөөс юу гэснийг асуувал "Хүүхдүүд ээ уйлаарай. Ээж нь чамд чихэр авч өгнө шүү. Хүүхдүүд ээ уйлаад бай, уйлаад бай. Чихэр авч өгтөл нь уйлаарай" гэх аж. Наймаачид үнэхээр зальжин юм.
   Харин хажууханд өдрийн халуунд биеэ битүү багласан эмээ сууж байлаа. Мэдээж мусульман шашны ёсоор үс, мөр, хөлөө халхалсан нь тэр аж. Тэрхүү битүү хувцастайгаа далайд сэлж, наранд хална.

Эмээгийн усны хувцас

   Усанд сэлэхээр далайн эрэгт дөхлөө. Хүүхэд, хөгшид ялгаагүй шумбаад л, үсрээд л орж байв. Хэдийгээр олон жил усанд сэлэлтээр хичээллэсэн ч "Далайг бүү янд" гэж болгоомжлон аядуухан орлоо. Ерөнхийдөө дажгүй шүү. Юу дутахав гээд шумбаад гарч иртэл амнаас давс амтагдаж, нүүрэнд замаг наалдав. Далайн усны шорвогийг өөрийн биеэр амталж үзэх нь энэ.
   Тэгтэл бас л гэнэтийн зүйл тохиосон нь дохио хангинуулан наашлах усан онгоц байлаа. Цагаан хоолойгоор орилохыг нь сонсвол ямар нэг юм зарж байгаа бололтой. Тийм ээ, арлаас түүсэн усан үзмээ шууд авчиран зардаг аж. Гурван лир төлөөд уут дүүрэн усан үзэмтэй боллоо.

    Үдээс хойш буудалдаа ирж хоолоо бэлдэв. Энэ зуур асар хүчтэй бороо цутгаж, том том мөндөр шаагиж эхлэв. Дандаа ингэж ордог уу гэж асуутал, өвөө "Үгүй ээ. Чи л аваад ирлээ" гээд бага зэрэг дургүйлхэн хариуллаа. Харин миний хувьд "Хувьтай хүн хур борооноор" гээд дотроо бэлгэшээн зогссон юм.
   Энэ оройн зоогийг өвөө бэлдэхээр боллоо. Төрөл бүрийн ногоогоор хачир бэлдэж, хурганы мах амтлав. Ер нь Туркчууд хурганы махыг өргөн хэрэглэдэг. Зөөлөн болоод халуун ногоогоор амталсан нь шүлс асгарам байсан юм. Үүний дараа мэдээж Турк цай ууж, хууч хөөрнө. Мөргөл, хоолны дараа цай ууж, ярилцах нь энд бараг л ёс. Цайг "чай /cay/" гэх бөгөөд зориулалтын аяганд энгийн, алимтай, сарнайн гээд олон төрлөөс ууж болно. Олон нийтийн газарт төдийгүй хэн нэгэн танийг цайгаар дайлах нь найрсаг, зочломтгой байдлыг илэрхийлдэг гэсэн.

Үргэлжлэл бий...

   Аяллын хоёр дахь өдөр Туркийн Авша арлыг зорих боллоо. Усан онгоцны буудал хүртэл цаг гаруй автобусаар явах байв. Харин "Emos" зочид буудлын эзэд сайхан сэтгэл гарган, Эмушийн ах Мустафа усан онгоцны буудал хүргэж өглөө. Бас Авша аралд хүрэхэд туслуулахаар нутгийн өвөөтэй ч "найзлаад" авав.
    Мөн л амралтын өдөр тул Стамбул хот амгалан, налайж байв. Хурдтай давхих машины цонхоор хотын үзэмж жирэлзэнэ. Дэлхийн бусад том хотуудтай адил ногоон байгууламж, цэгцтэй зохион байгуулалт нь сайхан санагдаж байв. Ер нь байгаль эхээрээ буюу мод, зүлэг, цэцэгс дүүрэн газар хаа ч байсан үзэсгэлэнтэй харагддаг. Бидний үргэлжид адалдаг Эрээн хотын төв талбайд ч бут, сөөг олныг тарьсан нь үзэмж нэмдэг шүү дээ.
   Далайн эрэгт ирэхэд сэрүүн салхи угтав. Онгоц хөдлөхөд цаг гаруйн зай байсан тул орчинтой танилцаж хэсэг алхав. Мөн хүрэх газар хол тул бие засахаа ч мартсангүй. Сонирхолтой нь, мусульман шашинтнууд бие засаад угаал үйлддэг тул бие засах газарт нь цаас бус нэмэлт цорго, бас нэг савтай байх аж.

   Ингээд машинтай нь машинтайгаа, явган нь чемодантайгаа онгоцондоо суулаа. Таван цаг Мармарагийн далайгаар аялав. Хүмүүс далайн давалгааг сонсоход ядаргаа арилдаг гэлцдэг. Тэгтлээ ядраагүй ч тэр чимээ таатай хийгээд үзэхэд нүд амраад сайхан аж. Мөн алсад харагдах уулс нь ч нар жаргахтай зэрэгцэн үзэсгэлэнтэй сүндэрлэнэ.

Сонирхогчийн камераар авсан тул сайн гарсангүй.

    Үдшийн бүрийд Авша аралд ирлээ. Энэ арал ердөө 2000 гаруй оршин суугчтай ч зуны цагт дотоодын жуулчин ихтэй бөгөөд 40,000 гаруй хүн ирж амралтаа өнгөрүүлдэг гэнэ. Тиймдээ ч гадаад хүн үгүй тул гайхан харцгааж эхний оройдоо музейн үзмэр мэт байлаа. Бүгд эргэж харна, инээмсэглэнэ, найрсгаар мэндэлнэ. Харамсалтай нь энд англиар ярих хүн байсангүй. Ингээд л ёстой гараа чилтэл ярина гэгч боллоо. Дэлгүүрт ороод авах зүйлээ бариад "how much" гэхэд өөдөөс туркээр үнээ хэлнэ. Сүүлдээ шууд гараараа дохьдог боллоо. Тэд ч сурамгай гэгч нь хуруугаараа үнээ "хэлдэг" болов.
   Манай ганц дүүргийн хэмжээнд ч хүрэхгүй жижигхэн энэ арал ганцхан төв гудамжтай аж. Тэнд байхгүй зүйл үгүй. Зочид буудал, дэлгүүр, хоолны газар, цэнгээний газар, тоглоомын талбай, интернэт гээд далайн эрэг дагуу алхахад уйдахгүй.

   Энэ үдшийн зугаалга шөнийн 2 цаг хүртэл үргэлжлэв. Хүмүүс өглөөнөөс орой хүртэл дуулж, бүжиглээд амралт ямар байдгийг үзүүлэх шиг болов. Буудалдаа ороод унтах гэтэл хөгжим хангинаад хэцүү байсан ч 3 цаг гэхэд хуулийн дагуу бүгд хөгжмөө унтраах ёстой аж. Хууль зөрчвөл манайх шиг торгуулиар эхлэх биш шууд ямар хугацаатай хорихоос эхэлдэг гэсэн. Халуун цуст 70 сая гаруй хүнийг Жандарма буюу цагдаа нар нь харин ч нэг дэглэдэг юм билээ.

Үргэлжлэл бий...

    Нэг үе үдэш бүр цэнхэр дэлгэцээр "25 дугаар суваг"-тай хамт дэлхий ертөнцөөр аялдаг байлаа. Тэр цагаас хойш дэлхийн улс орноор яг тэдэн шиг үүргэвч үүрээд, гараараа "хэл" хийж гадаад ертөнцтэй танилцах хүсэлтэй болсон доо. Уг нь миний хувьд, өрнөдөд төрж, хойд, урд хөршдөө хөл тавьсан ч, тэр үед хараахан "ухаан орж", чухам юуг ажиглаж, юуг олж авахаа мэддэггүй байсан бололтой. Тэгээд ч эдгээр нь улс орноорх аялал гэхээс илүүтэй гэр бүлийн хүрээний "айлчлал" байсан бололтой.
     Харин энэ удаад жинхэнэ утгаар үүргэвчтэй аялал хийхээр шийдэж Турк орныг зорихоор боллоо. Мэдээж монголчууд бид Бээжин, Сөүл, Москван аль нэгээр дамжин хөрстийн нөгөө хэсэгт хүрдэг тул би Москвагаар дамжин Стамбул орно. Нар мандах үүрийн гэгээнд, эх нутгийн зөөлөн салхиар үдүүлэн 6 цагийн турш нисч "орос ах"-ынд хүрсэн ч, тэнд Стамбулын онгоц нисэхийг 15 цаг хүлээх байлаа. Энд Набоковын "Лолита" бүсгүйтэй хэдий "хөөрөлдөвч" цагийн зүү нэг л урагшлахгүй, өдрийн урт өнгөрч өгсөнгүй. Хагас цаг болмогц буурь сэлгэн, өөр газар очиж сууна. Ийнхүү өчигдөр өөд болсон хүнд хичнээн хүсэвч дахин ирэхгүй нэг өдрийг би дэмий сэлгүүцэн өнгөрөөлөө.

/Хэдэн жилийн өмнө дан төмөр байсан Шерметевийн сандал одоо нэг юм зөөлөвчтэй болсон байна лээ. :-) /

Арай гэж онгоцонд суух цаг болсон ч "Аэрофлот" сурсан зангаа гарган цаг гаруй хоцорч дахиад л намайг төдийгүй зорчигчдийг хүлээлгэв. Цааш 2 цаг гаруй нисээд зорьсон газарт хүрлээ. Турк улсын урьдны нийслэл, Визант, Константинополийн түүхийг хадгалагч Стамбул хотод газардлаа. Ингээд ирлээ гэж бодтол Паспортын хэсэгт шалгагч паспорт руу минь заагаад "Виза" хэмээн ширүүн харц шидлэв. Заримдаа монголчуудаас ингэж асуух тохиолдол байдаг гэдгийг сонсч байсан тул "Би Монголын иргэн. Танай Элчин Сайд хэлэхдээ Монголчууд танай улсад 30 хоногийн дотор чөлөөтэй зорчиж болно гэсэн. Би Туркт 13 хоног аялаад буцна" гээд тасалбараа гаргаж үзүүлтэл, нүдээ эргэлдүүлэн харж байснаа "come" гэв.
     Очих газарт хүртэл 20 гаруй цаг "аялсны" эцэст халуун, чийгтэй Стамбул хотод хөл тавьлаа. Шөнийн 2 цаг болж байсан тул шууд зочид буудлын зүг явав. Бид "Лалэли" гэх эл хотод төдийгүй, Европт алдартай арилжааны гудамжинд байрлана. Амралтын өдөр тул нам гүм байх ч, ажлын өдөр бол үүр цайхаас эхлээд үдэш хэдий хүртэл бужигнадагийг нь ч мэдэх хүнгүй.
     Маргааш нь өглөө эртлэн бослоо. Зочид буудлын өглөөний хоол бидний ярьдгаар "швед" маягийн буюу өөрөө өөртөө үйлчлэх зохион байгуулалттай юм. Энэ үед нэгэн бүсгүйтэй танилцсан минь уг буудлын эзэн Эминэ байсан юм. Нэрийг нь сайн сонсож чадалгүй дахиж асуутал "Эминемийг бүх хүн мэднэ дээ. Миний нэр түүний нэрнээс "м" үсгийг нь хасчихсантай л адил Э-М-И-Н-Э" гэв. Хүн бүртэй эелдэг, найрсаг харилцаж төрөл бүрийн сэдвээр ярилцаж чаддаг түүнтэй сүүлдээ орой бүр хөөрөлдөх болж Эмуш хэмээн бусдын адил дотночлон дуудах болсон.

"EMOS" зочид буудал. Эмушийн хамт.

Ингээд нар эгц дээрээс төөнөх цагаар Стамбул хотын түүхэн, дурсгалт газруудтай танилцахаар гарлаа. Замдаа Стамбулын Их Сургуулийн хажуугаар өнгөрөв. Өмнөх талбайд нь манай Гандантай адил тагтаа олон бөгөөд хүмүүс тэднийг хооллож харагдав. Нэг өвгөн хүрч ирж гарт будаа атгуулаад "two lira" /лира-Туркийн мөнгөн тэмдэгт/ гэсэн нь бүр ч адил санагдсан.

Стамбулын Их Сургуулийн өмнө

    Цааш мөн л Стамбулд ирсэн хүн оролгүй гарвал "алдас болох" Grand Bazaar захаар орлоо. Мусульман шашинтнууд гэмт халдлага гаргаж, үймээн шуугиан гаргах нь их гэсэн тогтсон ойлголт бидэнд бий. Үүн дээр нэмээд Туркуудыг ер нь халуун цустай ард түмэн гэх юм билээ. Иймд олон нийтийн газраар орж гарахад цагдаа шалгах нь их. Захын үүдэнд цүнх, биеэ шалгуулаад орлоо. Хатуу дэг, жаягтай шашинтай хүмүүс хаачваа гэлтэй эрэгтэй хүмүүсийн харцны аальгүй дэндүү. Хэдий юмаа зарах гэсэн заль боловч алхам тутамд "where are you from? what's your name?" гэж шалгаах нь нэг бодлын төвөгтэй. Гэхдээ Улаанбатартаа амаа жимийгээд, үрчийж суудаг худалдагчдыг биш, найрсаг нь дэндсэн тэдэнтэй худалдаа хийхэд урамтай байсан нь сайхан.
    Дараагийн өртөө дэлхий нийтэд "Blue Mosque" /Sultanahmet Camii - Туркээр/ хэмээн алдаршсан Султан Ахмэтийн сүм.
    Шашны дагуу эмэгтэй хүмүүс сүмд орохын тулд мөр, хөлөө халхалсан байх хэрэгтэй гээд үүдэнд нөмрөг өгч байв. Жуулчид, мөргөлчид тусдаа хаалгаар орох бөгөөд жуулчид шашны мөргөлийг тусгаарласан хэсгээс харах аж. Дөрвөн зуун жилийн настай уг сүм өдгөөг хүртэл "Blue Mosque" хэмээн алдаршсан нь сүмийн дотоод заслыг цэнхэр өнгөөр голчлон хийснийх хэмээн тайлбарлах хүн бий. Түүнчлэн тэртээх өдрүүдэд энэ агуу том байгууламжийн эд, хэсэг бүрийг гар аргаар бүтээж байсан нь гайхалтайд тооцогдоно. Мөн алсаас харвал Мармарагийн далайн наана цэнхэрлэн харагдах нь үзэсгэлэнтэй санагдсан.
      Султан Ахмэтийн өөдөөс Гэгээн Софигийн сүм үүдээ дэлгэжээ. Византын үед баригдаж Испанийн Севилийн дуган "босох" хүртэл мянган жилийн турш дэлхийн хамгийн том сүмд тооцогдож байв. Уран барилгын түүхийг өөрчилсөн хэмээн барилгын хийцийг магтах бөгөөд одоо эртний эд зүйлсийг хадгалах музейн зориулалтаар ашиглагддаг аж.

   Гэгээн Софийн хажууханд Османы үеийн Султанууд амьдран суудаг байсан /:-)/ Топкапи ордон сүндэрлэнэ. Том гэж тоймгүй энэ ордонд хэдэн цаг болсноо ч мэдсэнгүй. Хаанд өргөмжлөх өргөө, номын сан, музей гээд олон хэсэгтэй. Мөн зарим өргөөнд эртний Султануудын эдэлж, хэрэглэж байсан зүйлсээс дэлгэсэн нь анхаарал татаж байлаа. Алтан хөлтэй ор, алтан аяга, мөнгөн сэлэм, алтан хуяг дуулга гээд эртний Султанууд арай л алттай хоол зооглодоггүй байсан бололтой. Түүнчлэн очир эрдэнийн шигтгээтэй нэрийн хуудасны гэр байхыг хараад гайхлаа. Хэдэн он билээ, юу билээ гэж бодоод тайлбарыг унштал эртний Султануудад зориулан жижиглэсэн коран хадгалах гэр аж.

Топкапи

   Ордны цэцэрлэг ч үзэсгэлэнтэй бөгөөд тухтай. Мармарагийн далай намуухан цэнхэрлэж, өрнө дорныг холбосон Босфорын гүүр сунайна.

Мармара далай. Топкапи ордноос

  Ийнхүү түүхийн хүрдийг биеэр эргүүлсээр эхний өдөр өнгөрлөө. Оройн хоол мэдээж дөнэр байсан. Хонь, үхэр, тахианы махаар хийсэн Дөнэрийг хотын хаанаас ч амталж болно. Зэрэгцсэн олон газрын үүдээр явахад л "урин чангаах" бөгөөд хооллоод дуусахад тэр хавийн бүх газрын хүмүүс үднэ. Дөнэрээ зарсан нь "Сайн яваарай. Дараа дахиж ирээрэй" гэх бол хажуугийн газрын хүн "Сайн яваарай. Дараа манай дөнэрийг идээрэй" гэх нь зальжин хэрнээ хөгжилтэй.

Үргэлжлэл бий...