"Гоодаль" сэтгүүлийн V сарын дугаарт
Олон нийтийн сүлжээ
бөгөөд хэрэглэгчийн өөрийн хуудас /профайл/ үүсгэх боломжит вэб сайтын тоо өдгөө янз бүрийн хэлбэрээр
зогсолтгүй өсөн нэмэгдэж байна. Тэр дундаа, Фейсбүүк гэхэд л нэг тэрбум гаруй
хэрэгчлэгчийн хуудастай болжээ. Мөн myspace, twitter,
linkedin, instagram гээд олон
нийтийн хуудсуудын жагсаалт уртаас урт үргэлжилнэ.
Гэвч өсөлт илэрхийлэх энэ олон эерэг тооны зэрэгцээ буурах, хасагдах үзүүлэлт байгааг мартаж боломгүй. Учир нь, жилд зөвхөн Фейсбүүк хэрэглэгчдээс л гэхэд долоон сая нь хорвоог орхидог аж. Чухам энэ л тоо, энэ баримт судлаачид болоод ийм төрлийн вэб сайт бүтээгдчийн толгойны өвчин болоод байна.
Бидний эргэн тойрны хэн нэгэн таалал төгсөхөд эх дэлхийнхээ хөрсөнд нутаглуулж, эсвэл чандарлан далайд хийсгэх гээд улс үндэстэн, шашин шүтлэгээс хамаараад өөр, өөрийнхөөр үддэг байв. Тийнхүү түүнтэй холбоотой дурсамж бүрээ сэтгэлдээ тээн, эд зүйлсийг нь ч нандигнан хадгалдаг жамтай билээ. Харин өдгөө цахим ертөнц дэх талийгаачийн хуудсыг хэрхэх нь асуултын тэмдэг дагуулсаар байгаа юм.
Фейсбүүк хэрэглэгчид дундажаар 500 найзтай байдаг бөгөөд энд мэдээж гэр бүлийнхэн, ангийн нөхөд, ажлын газрынхан, багын найзууд, танилууд гэхчлэн цаашилбал огт танихгүй, хэзээ ч уулзаж байгаагүй хэн нэгэн ч бий. Тэгвэл тэдэнд нас барагчийн тухай мэдээллийг хэрхэн хүргэх бас эс хүргэх вэ? Ажиглалтаас харвал дийлэнхдээ ойр дотны хүмүүс нь хананд /wall/ нь албан ёсны мэдээлэл нийтэлдэг аж. Үүний араас уртаас урт харамслын сэтгэгдлүүд хөвөрч, өчигдөр оройхон нийтэлсэн зурган дээр нь “Тэр өчигдөрхөн амьд байсан” гэх үгс гунигласан тэмдэгтийн /L/ хамт харагдана. Мөнхүү дуртай дууг нь, очих дуртай газрынх нь зургийг нийтлэх гэхчлэн найз нөхдийнх нь дурсамжит постдууд дуусдаггүй. Энэ бүхэн яг л оршуулгын газрын цахим хувилбар болж буй мэт хэмээн судлаачид тэмдэглэжээ. Түүнчлэн гэр бүлийнхэнд нь ч дарамт учруулдгийг онцолсон байв. Хагацалын тухай, үхлийн тухай бодол хэзээд л айдас, түгшүүр дагуулсаар ирдэг хийгээд дотны хэн нэгнийхээ үхэлтэй эвлэрнэ гэдэг хэн хүнээс ихээхэн тэвчээр шаарддаг нь үнэн. Энэ тухайд даруй хагас зууны өмнө Элизабет Росс үхлийг хүлээж авах таван шатлал буюу сэтгэл зүйн эсэргүүцэх-бухимдах-ярилцах-гутрах-хүлээн авах гэж шат байдаг талаар бичжээ. Тэгвэл дээр дурдсан “цахим дуртгалууд” нь яг үнэндээ дурсамжаас илүүтэй дарамт болдог гэхэд хилсдэхгүй нь.
Нөгөө талаас та амьдралдаа хэзээ ч нүүр тулж байгаагүй хэн нэгний үхлийн тухай мэдээд, нөгөө л олон дуртгалыг нь хүссэн ч, хүсээгүй ч уншина гэдэг ямар вэ? Магад та түүний нас барсан талаарх постыг үзэж амжаагүй байхад дэлгэцийн баруун дээд буланд харагдах төрсөн өдрийнх нь сануулга дээр “Happy Birthday. Wish you all the best…” гэхчлэн бичмэгц инбокст тань “Уучлаарай, тэр нас барсан. Бид дурсгалд нь зориулж хуудсыг нь хадгалж байна” гэсэн мессеж ирэх үеийг төсөөлдөө. Хүмүүс ихэнхдээ, олон нийтийн сүлжээ хуудсаар таньдаг, таньдаггүй үл хамааран найз болж, хэзээ ч харилцаж байгаагүй хэрнээ зургийг нь сониучирхан үзэж, постуудыг нь “амтархан” уншдаг болчихож. Тиймээс гэнэт л нэг өдөр ирэх үхлийн тухай мэдээ нь их, багаар цожроож, сэтгэл санаанд нь нөлөөлдөг байна. Түүнчлэн одоогоор бидэнд ийм “туршлага” тун бага байгаа бөгөөд 2011 онд Фейсбүүк нийт хэрэглэгчдийн 2 сая нь таалал төгссөн бол энэ онд 3 сая гаруй хэрэглэгч жам ёсоор нас эцэслэж мэднэ гэсэн тооцоо бий. Ингээд бодохоор 2020 он гэхэд энэ тоо хэд хүрэх бол? Гэхдээ энэ талаар бодохоос урьтан эрдэмтэд тэр үед Фейсбүүк байх уу, үгүй юу гэдэгт илүүтэй эргэлзэж байгааг саная даа.
Түүхэн талаас авч үзвэл, бид өвөг дээдсийнхээ тухай ном уншиж, хар цагаан зураг сонирхон, тухайн цаг үеийн уран бүтээлчдийн үлдээснээс судлан, шинжилдэг байв. Тэгвэл өнөө цагт хүн бүхэн амьдралынхаа цаг, мөч бүрийг цахим орчинд өөрөө ч мэдэлгүй идэвхтэйгээр тэмдэглэдэг болж. Хожим бидний үр, ач нар бие засах өрөөний толинд “эгдүүтэй” төрх гарган өөрийгөө дарсан зургийг минь харж, түүх бичиглэх нь. Миний хэрхэн амьдарч байсан, юунд дуртай, хэнд, юу гэж хэлж байсныг хүртэл үзэх нь шүү дээ. Ингээд бодохоор олон нийтийн сүлжээ хуудсан дахь “би” л миний үнэн төрх болон үлдэх болж байна. Гэвч бид жинхэнэ “би”-гээ дотооддоо буйд итгэж, найдан, дуу хоолойгоо сонсох гэж хичээдэг нь “харамсалтай”. Басхүү цахим орчинд хүмүүс хэзээ ч “дайснаа” бүртгэдэггүй нь үнэн. Харилцахыг хүссэн хүнтэйгээ л ярилцаж, өөрийн хуудсаа хүсээгүй нэгэндээ үзүүлэлгүй хааж орхидог. Эндээс миний “имиж” тэдний нүдээр л бүрдэн үлдэх нь үнэнийг өгүүлж чадах болов уу? Тэр ч бүү хэл, төрөөгүй хүүхэддээ хүртэл хуудас нээгээд тэмдэглэл үлдээх нь ихэсч байна. Ухаан орохын цагт охин, хүү минь суултуур дээр чихэр хүлхэж буй зургийг нь зуу, зуун хүн үзсэнийг хараад баярлахгүй л болов уу.
Энэ бүгдээс төсөөлөн бодвол одооноос, магад түүнээс урьтаж, эсвэл ерөөс цахим орчинд хувь хүн мэдээлэл оруулах боломж нээгдсэн тэр өдрөөс эхлэн хүмүүн бидний түүхийг бичихдээ төрсөн цагаас эхлүүлж таалал төгсөхөд цэг тавьдаг байсан нь өнгөрч, зүүний сүвэгчинд будаа тогтох хормоос л тэмдэглэн үлдээдэг болж байна. Ван Гог, Бетховен, Гитлер, Ленин гээд алдартны түүхийг бахархан уншдаг асан цаг улирч, ирээдүйд хүсвэл бөмбөрцгийн хаа нэгтээ загас барин амь зуух өвөөгийн амьдралыг ч тольдох боломжтой болох нь. Өвөө, эмээгийнхээ тухай ч хааяа нэг дурсамж ярианаас дуулдаг байсан багачуул аав, ээжээсээ ч илүү тэднийг мэддэг болох цаг биднийг хүлээж байна.
Гэвч өсөлт илэрхийлэх энэ олон эерэг тооны зэрэгцээ буурах, хасагдах үзүүлэлт байгааг мартаж боломгүй. Учир нь, жилд зөвхөн Фейсбүүк хэрэглэгчдээс л гэхэд долоон сая нь хорвоог орхидог аж. Чухам энэ л тоо, энэ баримт судлаачид болоод ийм төрлийн вэб сайт бүтээгдчийн толгойны өвчин болоод байна.
Бидний эргэн тойрны хэн нэгэн таалал төгсөхөд эх дэлхийнхээ хөрсөнд нутаглуулж, эсвэл чандарлан далайд хийсгэх гээд улс үндэстэн, шашин шүтлэгээс хамаараад өөр, өөрийнхөөр үддэг байв. Тийнхүү түүнтэй холбоотой дурсамж бүрээ сэтгэлдээ тээн, эд зүйлсийг нь ч нандигнан хадгалдаг жамтай билээ. Харин өдгөө цахим ертөнц дэх талийгаачийн хуудсыг хэрхэх нь асуултын тэмдэг дагуулсаар байгаа юм.
Фейсбүүк хэрэглэгчид дундажаар 500 найзтай байдаг бөгөөд энд мэдээж гэр бүлийнхэн, ангийн нөхөд, ажлын газрынхан, багын найзууд, танилууд гэхчлэн цаашилбал огт танихгүй, хэзээ ч уулзаж байгаагүй хэн нэгэн ч бий. Тэгвэл тэдэнд нас барагчийн тухай мэдээллийг хэрхэн хүргэх бас эс хүргэх вэ? Ажиглалтаас харвал дийлэнхдээ ойр дотны хүмүүс нь хананд /wall/ нь албан ёсны мэдээлэл нийтэлдэг аж. Үүний араас уртаас урт харамслын сэтгэгдлүүд хөвөрч, өчигдөр оройхон нийтэлсэн зурган дээр нь “Тэр өчигдөрхөн амьд байсан” гэх үгс гунигласан тэмдэгтийн /L/ хамт харагдана. Мөнхүү дуртай дууг нь, очих дуртай газрынх нь зургийг нийтлэх гэхчлэн найз нөхдийнх нь дурсамжит постдууд дуусдаггүй. Энэ бүхэн яг л оршуулгын газрын цахим хувилбар болж буй мэт хэмээн судлаачид тэмдэглэжээ. Түүнчлэн гэр бүлийнхэнд нь ч дарамт учруулдгийг онцолсон байв. Хагацалын тухай, үхлийн тухай бодол хэзээд л айдас, түгшүүр дагуулсаар ирдэг хийгээд дотны хэн нэгнийхээ үхэлтэй эвлэрнэ гэдэг хэн хүнээс ихээхэн тэвчээр шаарддаг нь үнэн. Энэ тухайд даруй хагас зууны өмнө Элизабет Росс үхлийг хүлээж авах таван шатлал буюу сэтгэл зүйн эсэргүүцэх-бухимдах-ярилцах-гутрах-хүлээн авах гэж шат байдаг талаар бичжээ. Тэгвэл дээр дурдсан “цахим дуртгалууд” нь яг үнэндээ дурсамжаас илүүтэй дарамт болдог гэхэд хилсдэхгүй нь.
Нөгөө талаас та амьдралдаа хэзээ ч нүүр тулж байгаагүй хэн нэгний үхлийн тухай мэдээд, нөгөө л олон дуртгалыг нь хүссэн ч, хүсээгүй ч уншина гэдэг ямар вэ? Магад та түүний нас барсан талаарх постыг үзэж амжаагүй байхад дэлгэцийн баруун дээд буланд харагдах төрсөн өдрийнх нь сануулга дээр “Happy Birthday. Wish you all the best…” гэхчлэн бичмэгц инбокст тань “Уучлаарай, тэр нас барсан. Бид дурсгалд нь зориулж хуудсыг нь хадгалж байна” гэсэн мессеж ирэх үеийг төсөөлдөө. Хүмүүс ихэнхдээ, олон нийтийн сүлжээ хуудсаар таньдаг, таньдаггүй үл хамааран найз болж, хэзээ ч харилцаж байгаагүй хэрнээ зургийг нь сониучирхан үзэж, постуудыг нь “амтархан” уншдаг болчихож. Тиймээс гэнэт л нэг өдөр ирэх үхлийн тухай мэдээ нь их, багаар цожроож, сэтгэл санаанд нь нөлөөлдөг байна. Түүнчлэн одоогоор бидэнд ийм “туршлага” тун бага байгаа бөгөөд 2011 онд Фейсбүүк нийт хэрэглэгчдийн 2 сая нь таалал төгссөн бол энэ онд 3 сая гаруй хэрэглэгч жам ёсоор нас эцэслэж мэднэ гэсэн тооцоо бий. Ингээд бодохоор 2020 он гэхэд энэ тоо хэд хүрэх бол? Гэхдээ энэ талаар бодохоос урьтан эрдэмтэд тэр үед Фейсбүүк байх уу, үгүй юу гэдэгт илүүтэй эргэлзэж байгааг саная даа.
Түүхэн талаас авч үзвэл, бид өвөг дээдсийнхээ тухай ном уншиж, хар цагаан зураг сонирхон, тухайн цаг үеийн уран бүтээлчдийн үлдээснээс судлан, шинжилдэг байв. Тэгвэл өнөө цагт хүн бүхэн амьдралынхаа цаг, мөч бүрийг цахим орчинд өөрөө ч мэдэлгүй идэвхтэйгээр тэмдэглэдэг болж. Хожим бидний үр, ач нар бие засах өрөөний толинд “эгдүүтэй” төрх гарган өөрийгөө дарсан зургийг минь харж, түүх бичиглэх нь. Миний хэрхэн амьдарч байсан, юунд дуртай, хэнд, юу гэж хэлж байсныг хүртэл үзэх нь шүү дээ. Ингээд бодохоор олон нийтийн сүлжээ хуудсан дахь “би” л миний үнэн төрх болон үлдэх болж байна. Гэвч бид жинхэнэ “би”-гээ дотооддоо буйд итгэж, найдан, дуу хоолойгоо сонсох гэж хичээдэг нь “харамсалтай”. Басхүү цахим орчинд хүмүүс хэзээ ч “дайснаа” бүртгэдэггүй нь үнэн. Харилцахыг хүссэн хүнтэйгээ л ярилцаж, өөрийн хуудсаа хүсээгүй нэгэндээ үзүүлэлгүй хааж орхидог. Эндээс миний “имиж” тэдний нүдээр л бүрдэн үлдэх нь үнэнийг өгүүлж чадах болов уу? Тэр ч бүү хэл, төрөөгүй хүүхэддээ хүртэл хуудас нээгээд тэмдэглэл үлдээх нь ихэсч байна. Ухаан орохын цагт охин, хүү минь суултуур дээр чихэр хүлхэж буй зургийг нь зуу, зуун хүн үзсэнийг хараад баярлахгүй л болов уу.
Энэ бүгдээс төсөөлөн бодвол одооноос, магад түүнээс урьтаж, эсвэл ерөөс цахим орчинд хувь хүн мэдээлэл оруулах боломж нээгдсэн тэр өдрөөс эхлэн хүмүүн бидний түүхийг бичихдээ төрсөн цагаас эхлүүлж таалал төгсөхөд цэг тавьдаг байсан нь өнгөрч, зүүний сүвэгчинд будаа тогтох хормоос л тэмдэглэн үлдээдэг болж байна. Ван Гог, Бетховен, Гитлер, Ленин гээд алдартны түүхийг бахархан уншдаг асан цаг улирч, ирээдүйд хүсвэл бөмбөрцгийн хаа нэгтээ загас барин амь зуух өвөөгийн амьдралыг ч тольдох боломжтой болох нь. Өвөө, эмээгийнхээ тухай ч хааяа нэг дурсамж ярианаас дуулдаг байсан багачуул аав, ээжээсээ ч илүү тэднийг мэддэг болох цаг биднийг хүлээж байна.