"Хүсэл, шунал"-д манай нэрт найруулагч Д.Жигжид, түүний хүү найруулагч Биндэрийн амьдрал, уран бүтээлийн талаар өгүүлэхийн зэрэгцээ Ж.Биндэртэй хамт аялах С.Бямбын монологи хөвөрнө. Киноны эхний хэсэг Д.Жигжид найруулагчийн тухай мэт боловч энэ нь нөгөө талаар социализмын үеийн монгол орны кино урлагийн тухай харуулна. Өдгөө бидний бахархан ярих дуртай "хуучны сайхан" кинонуудыг хэрхэн бүтээж байсан, тэдгээр нь нам, засгийн шалгуурыг хэрхэн давж дэлгэцнээ "амилдаг" байсан тухай юм. Зарим хүн хуучны кинонууд дандаа өөдрөг өнгө аястай дээр намын суртал ухуулгын нэг хэрэгсэл төдийн байсан. Тийм ч учраас тэр кинонуудыг бүтээхэд улсаас хангалттай хөрөнгө гарган өгч байсан тул одоогийн зарим киноноос чанартай байгаа юм гэх нь бий. Гэвч тэр үед манай найруулагчид илүү гүн ухаанч, зүгээр өнгөн дээрх өөдрөг үзлээс илүү уран бүтээл туурвидаг байжээ. Гагцхүү тэдгээр нь тухайн үеийн үзэл, суртал гээчид харшилж дэлгэцнээ гарах боломжгүй болдог байв. Үүний жишээ нь, Д.Жигжидийн "Хүний мөр" ажээ. Мөн Ж.Биндэрийн хэлснээр тэр үед улсаас хангалттай мөнгө өгдөг байсан ч хэр баргийн хүн зөвхөн мөнгөөр сайн кино хийдэггүй юм гэсэн нь өнгөрснийг үгүйсгэгчдэд бас нэгэн хариулт болов уу.
Харин одоо үе. Дэлгэцэнд хаяг нь л үлдэж, нурах дөхсөн "Монгол кино" үйлдвэрийн дүрс үзэгдэнэ. Жилдээ 6-7 уран сайхны кино, 40 гаруй баримтат кино туурвидаг байсан эл үйлдвэр зах зээлийн шуурганд өртөн "амь тавьжээ".
Зах зээл. Бизнес. Мөнгө. Урлагийг үүгээр хэмжих болсон үе. Урлагийн утгыг философийн салбар ухаан гоо зүйгээр судалдаг гэж онолын номд бичсэн нь бий. Харин өнөөдөр бол шоубизнесийн цонхоор л харж байна. Ж.Биндэр "Хүний наймаа" киногоо гаргахаар хөдөө, орон нутгаар аялна. Гэвч аймгийн төвүүдэд киногоо гаргахад үзэгчид нь зал дүүргэж эс чадна. Өнөөдөр бид хийж байгаа кинондоо шалдан хүүхэн, гоё машин гаргахгүй бол хүн үзэхгүй байна. Үзэгчид тийм л зүйл хүсдэг болчихож. /Ж.Биндэр/ Ийм нөхцөлд түүнд тааруулж уран бүтээл туурвих уу, үгүй бол өөрийнхөөрөө бүхнийг хийх үү? Гэвч уран бүтээлч хүн бусдад зориулж л хийдэг. Ерөөс хүн хэзээ ч зөвхөн өөртөө, зөвхөн өөрийнхөө төлөө юм хийнэ гэж үгүй. /С.Бямба/ Энд л зөрчил үүснэ. Нээрэн л кино театрын зарлалаас харвал хээнцэр, тансаг зураглал задгай хувцасласан охид, хүүхнүүд, чинээлэг залуугийн дүр л бууна. Гагцхүү түүнээс үзэгч юу олж авах нь чухал биш. Мэдээж чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх төдий хөнгөн бүтээл байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ тэр олон дунд ядаж нэг сайн кино байгаасай.
Урлаг биднийг түүчээлдэг гэдэг. Тэгвэл кино ч бас урлагийн нэгэн төрлийн хувьд биднийг сэрээж, дуудаж байх нь зүйн хэрэг. Харин одоогийн кинонууд үзэгчийг юу руу дуудаж, хааш чиглүүлж байна вэ? Цаашид энэ бүхэн хэрхэх бол?
Өмнөх үед үзэл суртлын шалгуурыг давсныг уран бүтээл гэж байв. Харин одоо бол зэх зээлд борлогдохыг нь уран бүтээл гэнэ. Тэгвэл хойч үе минь үүнийг хэрхэн ойлгох бол? /С.Бямба/
Төгсгөл хэсэгт С.Бямба, Ж.Биндэр нар үзвэрийн танхимаас гарахдаа ярилцаж байв. Энэ танхимаас ирээдүйн сод найруулагч, уран бүтээлчид төрөхийг үгүйсгэхгүй. Монгол хүүхдүүд адтай, юмыг хурдан сурдаг шүү дээ. Тэд чадна. Тэд хийнэ шүү. Энэ үгс магад өөрсдийгөө тайвшруулах арга мэт сонсогдовч нөгөө талаас хойч үедээ итгэх басхүү захих зүйлс мэт санагдав.
Хүн бүрт хүсэл бий. Хүсэл хэтрэхээ шунал болж тэр нь зовлон болдог гэдэг. Уран бүтээлчдэд ч сайн юм хийх хүсэл бий. Гагцхүү хүсэл, шуналын зааг хаана оршдог юм болдоо. /С.Бямба/
Сүүлийн үед тогтмол хэвлэл, телевиз гээд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр нийгмийн сайн сайхан, амьдралын зөв хэв маягт уриалсан сурталчилгаа цөөнгүй гарах боллоо. Тэднийг захиалагч нь манай улсын томоохон компаниуд бөгөөд зөвхөн ашиг, орлогоо нэмэгдүүлэхийг зориод зогсохгүй зөв, зүйтэй зүйлд үзэгч, уншигчдийг уриалж байгаа нь сайн хэрэг.
Гэвч нөгөө талаас тэд үүнийгээ нийгмийн реклам гэж нэрийдэх нь оновчгүй байгаа юм. Энэ нь өнгөрсөн зууны эхээр АНУ, Их Британи зэрэг оронд үүсч өдгөө “public service announcement” гэсэн нэрээр нэгэнт өөрийн хэв шинжийг тогтоон, бий болгосон ойлголт билээ. Харин манай орны хувьд шинэ, соргог зүйл бөгөөд мэдлэг, мэдээлэл тун бага байна.
Бизнесийн байгууллага сурталчилгаа бүтээхэд ямар ч арга барилыг ашигласан хамаагүй түүндээ нийгмийн сайн сайханд хандсан багахан агуулга багтаахад л нийгмийн реклам болно гэвэл өрөөсгөл. Ер нь бизнесийн байгууллагууд тэр бүр нийгмийн реклам бүтээдэггүй бөгөөд гол төлөв Засгийн Газар, олон нийтийн, ашгийн бус байгууллагууд нийгмийн тулгамдаад буй асуудалд олон нийтийн анхаарлыг хандуулах, нийгэмд шинэ, зөв үнэлэмж тогтоож, ард иргэдийн зан байдалд нөлөөлөхийг зорьдог.
Харин бизнесийн байгууллага нийгмийн реклам бүтээх тохиолдолд гаднын орнуудад л гэхэд нарийвчлан, бүр хуульчлан заасан байдаг. Тухайлбал, ОХУ-ын “Зар сурталчилгааны тухай” хуульд энэ талаар заахдаа, бүтээж буй нийгмийн рекламд тухайн бизнесийн байгууллагын нэр, лого, бусад арилжааны рекламд нь гардаг дүр, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ болон сурталчилгаа бүтээх арга барил төдийгүй бусад таних тэмдгүүдийг ашиглахыг хориглосон байдаг. Мөн нийгмийн реклам нь үнэгүй цацагддаг байх ёстой. Ийм агуулга бүхий заалт АНУ, ХБНГУ, Их Британи гээд олон улсын хуульд бий.
Дээрх заалтаас үзвэл бизнесийн байгууллага нийгмийн реклам цацсанаар нэр хүндээ өсгөх, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх гэхчлэн ямар ч бизнесийн эрх ашигт төвлөрөх биш гагцхүү нийгмийн сайн сайханд л бүрэн анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй гэдэг нь харагдаж байна. Ингэж чадвал тухайн байгууллага нийгмийн хариуцлагаа хэрэгжүүлж буй хэлбэр болох бөгөөд нэг удаагийн арга хэмжээг ивээн тэтгээд өнгөрөх, ард олонд өглөг тараах гэхчлэн PR, маркетингийн үйл ажиллагаанаас ялгарах боломжтой юм.
Гэхдээ бизнес хийж буй хэн ч бай ашиг, орлогоо олохоо нэн тэргүүнд тавьж нийгэм, олон нийтийг хойш тавих нь түгээмэл. Гэвч “Доройтсон нийгэмд бизнес хийх нь ямар ч ашиггүй” гэх үгийг бас санах хэрэгтэй. Тиймээс НИЙГЭМ болоод түүнийг бүрдүүлэгч ХҮНийг үнэлж, тэдний төлөө бизнесээ чиглүүлэхэд анхаарвал зохино.
Цаашлаад нийгмийн реклам цацах нь огт ашиггүй зүйл бас биш ээ. Мөн л гадаад орны туршлагаас харвал, нийгмийн реклам цацсан компаниудад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх гэхчлэн давуу тал бий. Түүнчлэн гадаах самбар, тээврийн хэрэгслийн реклам гээд олон үйл ажиллагаанд таныг “харж үзэх” арга, хэлбэрүүд тогтсон байдаг.
Тэгвэл бүтээсэн рекламаа хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр цацах нь хамгийн өртөг өндөртэй төдийгүй хялбар биш ажил билээ. Үүнийг шийдэх арга нь өмнө дурдсан хуульд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл буюу телевиз, радио жилийн нэвтрүүлгийн цагийн 5-аас дээш хувийг, сонин, сэтгүүл зай талбайн 5-аас дээш хувийг нийгмийн рекламд зориулна” гэсэн байдаг. Энэ хуулийн дагуу хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, бизнесийн байгууллагууд хамтарч ажиллаж чадвал нийгмийн сайн, сайхны төлөө хийж буй томоохон алхам болох юм. Түүнчлэн эндээс нийгмийн реклам үнэгүй цацагдах ёстой гэсэн мөн чанар урган гарч, биеллээ олж байна.
Манай улсын хувьд хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл нийгмийн реклам түгээхэд хэрхэн оролцох талаар ямар нэг зохицуулалт үгүй. Гэхдээ жишээ нь, МҮОНТ-ийн хувьд хуулийн дагуу арилжааны шинжтэй зар сурталчилгааг хязгаарласан бөгөөд хэн нэгний бизнесийн эрх ашиг тусаагүй нийгмийн рекламыг үнэ төлбөргүй цацах нь татгалзах асуудал биш гэж үзэж байна. Мөн бусад арилжааны телевизүүд ч нэгэнт бизнесийн байгууллага тул нийгмийн хариуцлагын хүрээнд энэ төрлийн реклам цацах боломжтой билээ.
Эдгээрээс үзвэл манай томоохон компаниуд үнэхээр нийгмийн реклам бүтээхийг зорьж байгаа бол нэр хүнд, ашиг орлогоо түр хойш тавьж гагцхүү сайн сайхан, зөв зүйтэй зүйлд олон нийтийг үнэн сэтгэлээсээ уриалан дуудаарай.
Гэвч нөгөө талаас тэд үүнийгээ нийгмийн реклам гэж нэрийдэх нь оновчгүй байгаа юм. Энэ нь өнгөрсөн зууны эхээр АНУ, Их Британи зэрэг оронд үүсч өдгөө “public service announcement” гэсэн нэрээр нэгэнт өөрийн хэв шинжийг тогтоон, бий болгосон ойлголт билээ. Харин манай орны хувьд шинэ, соргог зүйл бөгөөд мэдлэг, мэдээлэл тун бага байна.
Бизнесийн байгууллага сурталчилгаа бүтээхэд ямар ч арга барилыг ашигласан хамаагүй түүндээ нийгмийн сайн сайханд хандсан багахан агуулга багтаахад л нийгмийн реклам болно гэвэл өрөөсгөл. Ер нь бизнесийн байгууллагууд тэр бүр нийгмийн реклам бүтээдэггүй бөгөөд гол төлөв Засгийн Газар, олон нийтийн, ашгийн бус байгууллагууд нийгмийн тулгамдаад буй асуудалд олон нийтийн анхаарлыг хандуулах, нийгэмд шинэ, зөв үнэлэмж тогтоож, ард иргэдийн зан байдалд нөлөөлөхийг зорьдог.
Харин бизнесийн байгууллага нийгмийн реклам бүтээх тохиолдолд гаднын орнуудад л гэхэд нарийвчлан, бүр хуульчлан заасан байдаг. Тухайлбал, ОХУ-ын “Зар сурталчилгааны тухай” хуульд энэ талаар заахдаа, бүтээж буй нийгмийн рекламд тухайн бизнесийн байгууллагын нэр, лого, бусад арилжааны рекламд нь гардаг дүр, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ болон сурталчилгаа бүтээх арга барил төдийгүй бусад таних тэмдгүүдийг ашиглахыг хориглосон байдаг. Мөн нийгмийн реклам нь үнэгүй цацагддаг байх ёстой. Ийм агуулга бүхий заалт АНУ, ХБНГУ, Их Британи гээд олон улсын хуульд бий.
Дээрх заалтаас үзвэл бизнесийн байгууллага нийгмийн реклам цацсанаар нэр хүндээ өсгөх, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх гэхчлэн ямар ч бизнесийн эрх ашигт төвлөрөх биш гагцхүү нийгмийн сайн сайханд л бүрэн анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй гэдэг нь харагдаж байна. Ингэж чадвал тухайн байгууллага нийгмийн хариуцлагаа хэрэгжүүлж буй хэлбэр болох бөгөөд нэг удаагийн арга хэмжээг ивээн тэтгээд өнгөрөх, ард олонд өглөг тараах гэхчлэн PR, маркетингийн үйл ажиллагаанаас ялгарах боломжтой юм.
Гэхдээ бизнес хийж буй хэн ч бай ашиг, орлогоо олохоо нэн тэргүүнд тавьж нийгэм, олон нийтийг хойш тавих нь түгээмэл. Гэвч “Доройтсон нийгэмд бизнес хийх нь ямар ч ашиггүй” гэх үгийг бас санах хэрэгтэй. Тиймээс НИЙГЭМ болоод түүнийг бүрдүүлэгч ХҮНийг үнэлж, тэдний төлөө бизнесээ чиглүүлэхэд анхаарвал зохино.
Цаашлаад нийгмийн реклам цацах нь огт ашиггүй зүйл бас биш ээ. Мөн л гадаад орны туршлагаас харвал, нийгмийн реклам цацсан компаниудад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх гэхчлэн давуу тал бий. Түүнчлэн гадаах самбар, тээврийн хэрэгслийн реклам гээд олон үйл ажиллагаанд таныг “харж үзэх” арга, хэлбэрүүд тогтсон байдаг.
Тэгвэл бүтээсэн рекламаа хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр цацах нь хамгийн өртөг өндөртэй төдийгүй хялбар биш ажил билээ. Үүнийг шийдэх арга нь өмнө дурдсан хуульд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл буюу телевиз, радио жилийн нэвтрүүлгийн цагийн 5-аас дээш хувийг, сонин, сэтгүүл зай талбайн 5-аас дээш хувийг нийгмийн рекламд зориулна” гэсэн байдаг. Энэ хуулийн дагуу хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, бизнесийн байгууллагууд хамтарч ажиллаж чадвал нийгмийн сайн, сайхны төлөө хийж буй томоохон алхам болох юм. Түүнчлэн эндээс нийгмийн реклам үнэгүй цацагдах ёстой гэсэн мөн чанар урган гарч, биеллээ олж байна.
Манай улсын хувьд хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл нийгмийн реклам түгээхэд хэрхэн оролцох талаар ямар нэг зохицуулалт үгүй. Гэхдээ жишээ нь, МҮОНТ-ийн хувьд хуулийн дагуу арилжааны шинжтэй зар сурталчилгааг хязгаарласан бөгөөд хэн нэгний бизнесийн эрх ашиг тусаагүй нийгмийн рекламыг үнэ төлбөргүй цацах нь татгалзах асуудал биш гэж үзэж байна. Мөн бусад арилжааны телевизүүд ч нэгэнт бизнесийн байгууллага тул нийгмийн хариуцлагын хүрээнд энэ төрлийн реклам цацах боломжтой билээ.
Эдгээрээс үзвэл манай томоохон компаниуд үнэхээр нийгмийн реклам бүтээхийг зорьж байгаа бол нэр хүнд, ашиг орлогоо түр хойш тавьж гагцхүү сайн сайхан, зөв зүйтэй зүйлд олон нийтийг үнэн сэтгэлээсээ уриалан дуудаарай.
Тэр авъяаслаг охиныг Б.Хулан гэдэг. Германд төрж, өссөн тэрбээр 14 настай бөгөөд ахлах сургуулийн аравдугаар ангид сурдаг аж.
KPuffyCheeks
K үсэг миний нэрийг төлөөлдөг юм. (Khulan) Харин puffycheeks гэдэг нь bigcheeks буюу булцгар хацар гэдгийг илэрхийлдэг. Энэ нэрээр интернэт хуудсуудад өөрийн сувгаа нээсэн.
Хөгжим намайг хөглөдөг
“Хүн бүрт өөрийг нь хөглөж, хурцалдаг ямар нэг зүйл байдагт би итгэдэг. Миний хувьд, тэр нь хөгжим байх. Яагаад гэдгийг би өөрөө ч хэлж мэдэхгүй нь, гэхдээ хөгжимдөө автаад сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэх нь надад гайхамшигтай санагддаг.
Хүмүүс урлаггүйгээр амьдралаа төсөөлж чадахгүй гэдэг. Гэхдээ хүний амьдрал хойно үргэлжлэх л байх. Гагцхүү яг одоогийнх шигээ буюу дуулж байгаа шигээ жаргалтай байж чадахгүй болов уу”.
Хүмүүс урлаггүйгээр амьдралаа төсөөлж чадахгүй гэдэг. Гэхдээ хүний амьдрал хойно үргэлжлэх л байх. Гагцхүү яг одоогийнх шигээ буюу дуулж байгаа шигээ жаргалтай байж чадахгүй болов уу”.
Үгээр илэрхийлэшгүй бүхнээ дуугаар гаргахыг хүсдэг
“Дуулж буй дуунаас шалтгаалж хөгжмөөс авах мэдрэмж минь өөрчлөгдөж байдаг. Гэхдээ хүмүүст дотоод сэтгэлээ үгээр илэрхийлж чадахааргүй үе бий. Тэгвэл дуу, хөгжим л үүнийг хамгийн сайн илэрхийлнэ гэж боддог.
Тиймдээ ч би цаашид үзэл, бодлоо дуугаар дамжуулан дэлхий дахинд хүргэх юмсан гэж мөрөөддөг. Багадаа олонд танигдаж, алдартай одууд шиг болохыг л хүсдэг байсан минь одоо ийнхүү өөрчлөгдсөн”.
Тиймдээ ч би цаашид үзэл, бодлоо дуугаар дамжуулан дэлхий дахинд хүргэх юмсан гэж мөрөөддөг. Багадаа олонд танигдаж, алдартай одууд шиг болохыг л хүсдэг байсан минь одоо ийнхүү өөрчлөгдсөн”.
Би R&B урсгалд дуртай
“Энэ бол миний дуртай хөгжим. Мөн поп, хип хоп дуу сонсч, даган дуулах дуртай. Үлгэр дуурайл авдаг дуучин гэвэл Бруно Марс, Кэти Перри”.
Намайг дэмждэг хүн бүрт баярлалаа
“Youtube, Facebook, Twitter гээд олон нийтийн сүлжээ хуудаст миний гэсэн бяцхан орон зайд надад урам хайрладаг, намайг дэмждэг хүмүүс байгаад маш их баярладаг. Хэдий гайхуулам том амжилт биш ч энэ нь надад өөрөөрөө бахархах сэтгэгдэл төрүүлдэг. Би ирээдүйд дуучин, эсвэл өөр хэн ч болсон бусдад сайн үлгэр дуурайл болж, зорилгодоо хүрэхийг эрмэлздэг”.
Уудам тал нутгийн сайхныг юутай ч зүйрлэшгүй
“Би монголд хамгийн сүүлд таван жилийн өмнө очсон. Хамгийн их таалагдсан зүйл бол хөдөө нутаг байсан. Уудам тал, агаарын сайхныг өөр юутай ч харьцуулж, зүйрлэшгүй санагдсан шүү. Харин Улаанбаатар хот бага зэрэг бохир байна уу гэж бодсон”.