"Гоодаль" сэтгүүлийн наймдугаар сарын дугаарт.
Пеарли Жекоб (Чөлөөт сэтгүүлч )
Пеарли Жекоб (Чөлөөт сэтгүүлч )
Түүнтэй ярилцаад дуусахад хаана орших, юу биднийг хязгаарлаж хүсэл, зорилгын минь зааг болдог юм бэ гээд гайхах. Дахиад эргэн бодвол бидний оюун санаа л "яагаад үгүй гэж" гэсэн бодлоо зориг, зүрхгүй байдлаараа далайлгаад хорьчихдог юм шиг. Харин түүний хувьд орчлон, дэлхий бүхэлдээ түүний гэр болж уулсаас уулсын цаадах руу, нэг соёлоос нөгөө соёл руу эрэлхийлэх хайгуул нь нэгэнтээ миний мэдэхгүй, миний анзаараагүй монгол ахуйг бидний өмнө, дэлхийн сонорт дэлгээд харуулсанд нь талархах.
-Өнөөдөр миний уулзаж буй Пеарлигийн дүр хаана, хэрхэн
бий болсон юм бэ?
-Энэ тухай ярих бол
30 жилийн өмнөх рүү эргээд очих нь байна шүү дээ. Би Энэтхэгийн зүүн хойд
хэсгийн Шилон гэх жижиг сууринд өссөн юм. Манай нутаг өндөр, сүрлэг уулстай нэг
талаар Бангладеш, нөгөө талаас Мьянмартай хиллэдэг. Тийм болоод ч тэрүү эх
газрын энэтхэгчүүдийг бодвол хүмүүс нь арай илүү Өмнөд Ази маягийн эсвэл
монголжуу гэмээр төрхтэй. Мөн энэ онцлогоосоо болоод хинди соёл түгээмэл биш. Гэхдээ
Шилон сайхан газар, зарим хүн Энэтхэгийн рок-н-ролл суурин ч гэж нэрлэдэг юм.
Учир нь олон дажгүй хамтлагтай, ер нь чи Шилоноос гаралтай бол шууд л урлагийн
мэдрэмжтэйд тооцогдоно. Бас түүхэндээ нэгэн үе Их Британийн мэдэлд байсан
болохоор Христийн соёл, уламжлал арвинтай. Энэ бүгдийн нөлөөгөөр хүмүүс барууны
хөгжим, соёлд дуртай тийм хэв маягаар амьдрах нь бий. Би ийм л ертөнцөд сайхан
хөгжим сонсч, ном уншиж хүүхэд насаа өнгөрүүлсэн дээ.
-Дорнын уулсын дунд өрнийн соёлд өссөн гэхээр сонирхолтой
сонсогдож байна. Гэхдээ тэндээс яагаад явсан юм?
-Би 18 хүрээд
Бангалорт сэтгүүл зүй, сэтгэл судлал, англи хэлний чиглэлээр сурахаар явсан. Гэхдээ
тэр үед онцчуул шиг тийм сайн оюутан байгаагүй л дээ. Коллежид ороод нэг жил
сурсны дараа хичээлийн хажуугаар хийх ажил хайж эхэлсэн юм. Учир нь нэг талаас
манай гэр бүл тийм ч баян биш, ердийн дундаж айл. Бас намайг сул, чөлөөтэй
байдлаар биш ер нь чанга хүмүүжүүлсэн гэж боддог. Тийм болохоор оюутан болоод
өөрөө мөнгө олж илүү бие даахыг хүсч байлаа. Ингээд эхлээд олсон ажил маань гурван
сар “Дуудлагын төв”-д ажиллах байсан юм. Үнэхээр аймшигтай байсан шүү. Харин
дараа нь нэг радиод ажилд орж, өглөө бүр рок шоу хөтлөх болсон.
-Оюутан байхдаа тийм ч сайн байгаагүй гэсэн хэрнээ,
өнөөдөр та BBC,
Euroasianet гээд олон газарт нийтлэл бичиж, радио, телевизийн
нэвтрүүлэг бэлтгэдэг чөлөөт сэтгүүлч болчихсон байна шүү дээ. Ингээд бодохоор ер
нь сургуульд сурах шаардлага бий юм болов уу? Ялангуяа сэтгүүлчдийн хувьд.
-Миний бодлоор
сурах чухал байлгүй яахав, сургуулийн орчин маш чухал шүү дээ. Ингэж хэлэх нь таатай
биш байгаа ч, Энэтхэгт бол миний амьдралын хамгийн сайн багш нар коллежид биш
дунд сургуульд минь байсан. Би тэр үед л маш их зүйлийг сурч, мэдсэн санагддаг
юм. Уг нь би үргэлж л түүх, уран зохиол, англи хэлний хичээлд сонирхолтой, сайн
ч хийдэг хүүхэд байсан. Харин математик, физикт тийм ч сайн байгаагүй хэрнээ
хүндэлдэг, сонсохыг хүсдэг багш нар маань тэр хичээлийг заадаг байсан учраас
удалгүй сайжирч эхэлсэн. Багш нараасаа болоод шүү дээ, надад ямар нэг шинэ юм
мэдэж байгаа юм шиг санагддаг болсон. Харин их сургуульд би нэг л багшдаа их
дуртай байлаа. Биднийг чөлөөтэй яриулдаг, мэтгэлцүүлдэг нь таалагддаг, сэтгүүл
зүйд энэ л чухал шүү дээ. Бусдаар бол хичээлийн төлөвлөгөө нь жоохон
хоцорчихсон, зөвхөн сонины сэтгүүл зүйлд тулгуурладаг хичээл ордог байсан юм.
Тэндээс төгсөөд оюутнуудын очих газар нь зөвхөн сонин, сэтгүүл тэгээд бүр
сэтгүүлч ч биш, редактор, эсвэл хэн нэгний дагалдан, туслах л хийх шүү дээ.
-Тэгэхээр сэтгүүлчид сургуульд сурах шаардлагатай гэж
хэлэх үү?
-Яг баттай хэлж
мэдэхгүй юм. Өнөөдөр миний хийж байгаа зүйлд коллежид сурсан зүйл минь тийм ч
их нөлөөлөхгүй байгаа нь хачирхалтай. Би хэзээ ч сонины сэтгүүлч болно гэж
бодож байсангүй, боллоо ч соёл, урлагийн чиглэлээр өгүүлэл, нийтлэл бэлтгэх
байсан болов уу. Гэхдээ тэнд сурсан зүйл минь сэтгүүл зүй гэж юу болох, түүний
үндэс гэхчлэн бүх л сэтгүүлчид суурь болох зүйл. Харин энэ бүгдийг 3, 4 жил
сурна гэдэг л арай урт юм уу даа. Сэтгүүлч болоход ийм их хугацаа зарцуулах
шаардлагагүй байх аа.
-Тэгвэл та сэтгүүл зүйг хаана сурсан юм бэ?
-Би радиод 3 жил
ажилласан, хөгжим тоглуулаад л. Нэг ёсондоо хөгжим сонсоод, хүмүүст дуртай
хөгжмийг нь тоглуулж өгөөд цалин авна гэдэг нэг бодлын хөгжилтэй шүү. Яг
өнөөдөр сэтгүүлч болсноо бодвол, би хүмүүсийн түүхийг сонсох, түүнийг бусдад
хүргэх сонирхол надад байсантай холбоотой болов уу. Ер нь сэтгүүлч болсон минь
английн уран зохиолд сонирхолтой, номонд хайртай байсан минь юм байна.
-Сэтгүүлчээр ажиллах энэ хүсэл тань монгол руу хэрхэн
хөтлөв?
-12 настайдаа нэг
ил захидал, эсвэл сэтгүүлээс ч билүү монголын зургийг харсан юм. Уудам тал,
алсын уулс нь одоо ч харагддаг гэхэд болно. Би өндөр, сүрлэг уулсыг, Гималайг
харж өссөн болохоор тийм уудам тал, өргөн орон зай нь маш гүн сэтгэгдэл
төрүүлсэн. Тэгээд л 12 настай хүүхэд хүн бүрт би монгол руу явна, би монголд
очино гээд ярьж эхэлсэн. Бас Бутанд очиж үзэхийг хүсдэг байлаа. Ингээд 21
настайдаа Бутанд очсон, харин монголд ирэх аялал маань аян замын тэмдэглэл
бичихээс эхэлсэн гэхэд болно. Харин 4 жилийн өмнө энд ирээд аяллын тэмдэглэлээс
илүү даацтай зүйлс бичихийг хичээсэн.
-Тэдгээр нь юу байсан бэ?
-Бүх л зүйл
сонирхлыг минь татаж байлаа. Намайг яг ирэх үед Сэлэнгэ аймагт “Сентарра Голд”-од
одоогийн “Монголын гол, нууруудын нэгдсэн хөдөлгөөн”-ий тэргүүн, тухайн үед энэ
ажлаа эхлүүлээгүй байсан ердийн малчин Ц.Мөнхбаяр эсэргүүцэл үзүүлсэн тухай
сонин дээр бичсэн байсан юм. Тэгээд олон улсын хэвлэл, мэдээлэлд энэ талаар
гарах нь уу гэтэл энэ чухал үйл явдлн талаар хэн ч бичээгүй. Харин надад бол монгол
дахь хүрээлэн буй орчин, уул уурхайн асуудалд анхаарал хандуулахад нөлөөлсөн
байх. Хүмүүс уул уурхайн давуу тал, баялаг, хөгжлийг нь яриад л байдаг, гэтэл
яг хөдөөгийн малчдад энэ нь яаж тусч байгаа талаар хэн ч мэдээлэхгүй байна шүү
дээ. Ингээд би бараг 7 хоног хүлээсэн, мэдээлэл гарахгүй болохоор нь өөрөө
бичье гэж шийдсэн юм. Тухайн үед “Euroasia.net” монголын талаар мэдээлэл бэлтгэдэг ч, хэсэг хугацаанд
зогссон байсан. Тиймээс тэдэнтэй холбогдоод болж байгаа зүйлийг хэлээд
нийтлэлээ илгээхэд дуртайяа хүлээж авсан.
-Би таны соёл, урлагийн холбогдолтой нийтлэл,
нэвтрүүлгийг мэдэхээс энэ тухай сонсч байгаагүй юм байна.
-Би энэ орны хөгжил,
хүрээлэн буй орчин, нийгмийн асуудлууд гээд бүх л зүйлийн талаар мэдээлэл
бэлтгэхийг хичээдэг ээ. Ер нь монголд гадаадын сэтгүүлчид ирэхээрээ Оюу толгой,
Улаанбаатарын асуудал буюу гэр хороолол, ядуурал болон нео-нацистуудын тухай
гэсэн гуравхан сэдэвт эргэлддэг. Эдгээр нь мэдээж чухал ч гэлээ, бүх л хэвлэл,
мэдээлэлд монголын талаар ийм зүйл нийтлэгдэнэ гэдэг утгагүй шүү дээ. Мэдээж
монголд болохгүй зүйл байгаа л даа, надад ч маш их тулгардаг. Гэхдээ хөгжиж буй
улс, орон бүрт л ийм байдаг, зөвхөн монголд ч биш. Тийм учраас би арай жижиг,
тодорхой асуудлуудад хандахыг хүссэн. Найлахын уурхайд өдөр бүр осол, аваар
гарч байдаг, энэ тухай бичсэн анхны гадаад сэтгүүлч нь би болов уу. Бас Хөвсгөл
далайн тухай өвлийн улиралд, хүмүүс байгалиа хамгаалахаар хэрхэн тэмцэж буйг гээд
цөөнгүй асуудлыг анх харуулсан.
-Харин урлагийн тухай анхны материал тань юу байв?
-Баллетийн тухай
нэг материал маань хүмүүст их хүрсэн. Зөвхөн баллетад төвлөрсөн ч гэлээ үүний
хажуугаар улам багасч буй Оросын нөлөө монголын баллетын урлагт уламжлагдсан
хэвээр байгааг харуулсан. Цаашлаад ДБЭТ бол долоо хоног бүр тоглолт хийдэг,
сонгодог урлагийг маш сайн түгээн, дэлгэрүүлж буй газар. Харин монголын тухай
гадаадад гардаг материал нь зөвхөн нүүдэлчин ахуйн талаар тэдний соёл,
уламжлалыг харуулах зэргээр хязгаарлагдчихдаг. Яг л энд орчин цагийн соёл,
сонгодог урлаг гэж огт үгүй юм шиг ярьж, бичдэг нь харамсалтай.
-Монголд сэтгүүлчээр ажиллах хэцүү байдаг уу?
-Тийм ч хэцүү биш
гэж хэлэх байна. Учир нь, Монгол улс бол бүс нутагтаа орших цөөн хэдэн ардчилсан
улсын нэг. Хоёр хөрштэй нь жишвэл ажиллаж, амьдрахад харьцангуй чөлөөтэй орон.
Хүмүүстэй харилцахад ч бас нэг их хүндрэлтэй байдаггүй. Ер нь гомдоллоод байх
зүйл үгүй ээ. Харин агаарын бохирдол ч юм уу, тулгамдаад буй ямар нэг асуудлаар
нийтлэл, нэвтрүүлэг бэлтгэхэд бидний зорилго дээр байгаа хүмүүст, удирдлагуудад
дохио өгөх байдаг. Хардаа, иргэдийн чинь 60% нь ийм нөхцөлд амьдарч байна гэхчлэн,
тэрнээс биш Улаанбаатарын муу, муухайг харуулах нь онц биш. Тэгтэл хүмүүс
үүнийг буруугаар ойлгож, олон нийтийн газарт дайрч, давшилж байсан удаатай. “Муу,
сайн гадаадууд манайхыг дандаа муугаар дүрсэлдэг” гээд л. Энэ бүгдээс харвал
монголд сэтгүүлчээр ажиллахад хүнд биш ээ, авлигын талаар эрэн сурвалжлага
хийхгүй бол шүү дээ. Тэгэхээр ямар асуудлаар сурвалжлага бэлтгэж буйгаас
шалтгаална байх. Ер нь Гадаад Явдлын Яам л гэхэд бидэнд сэтгүүлчийн виза
олгодог, энэ л гэхэд маш том дэмжлэг шүү.
-Дуу, дүрс бичлэг, гэрэл зураг гээд бүгдийг өөрөө
бэлтгэхээс болоод мультимедиа сэтгүүл зүй хэцүү санагдах үе бий юү?
-Бага байхын л
манай гэрт компьютерийн програмаа байнга шинэчилдэг, интернэтээс мэдээлэл
хайдаг, хэрэгтэй зүйлээ хайгаад олчихдог хүн нь би л байсан. Өнөөгийн ертөнцөд
технологи бидэнд мэдээллийг олон янзаар бэлтгэх, түгээх боломжийг олгож байна
шүү дээ. Ядаж л DSLR камер байгаагүй бол би хэзээ ч видео хийхгүй байсан биз. Мультимедиагаар
ажиллахын хамгийн хэцүү нь чи бүх зүйлд бага зэргийн авьяастай ч, алийг нь ч
бүрэн чадахгүй байх. Аргагүй шүү дээ, нэг дор олон зүйлд төвлөрөх шаардлагатай
болохоор. Би хэдийгээр гэрэл зураг дарж, дүрс авч, дуу бичлэг хийдэг ч гэлээ зэрэг бүгдийг нь хийж чадахгүй. Хэрэв
видео хийх юм бол тэр нь видео нэвтрүүлэг л болдог, нийтлэлээ бүр дараа нь
бичдэг. Ингээд бодохоор мультимедиа сэтгүүл зүй хэцүү шүү, маш олон талын ур
чадвар шаардана. Гэхдээ бас олон боломж олгоно, ялангуяа надад. Учир нь би аян
замын тэмдэглэл бичдэг байхад нар жаргаж байгааг, хүмүүсийг гээд маш олон
зүйлийг уран сайхнаар дүрсэлдэг байлаа. Харин эрчтэй, мэдээллийн сэтгүүл зүйд
тийм орон зай байхгүй. Тийм учраас гэрэл зураг, видеод тэр бүхнийг үггүйгээр
илэрхийлж болно.
-Таныг Улаанбаатарт дугуйтай аялж ирснийг мэднэ. Хүн
төрөлхтөн алхахаа болиод машиныг, цаашлаад галт тэрэг, онгоц гэхчлэн аль болох
хялбар, дөт замыг эрэлхийлж буй энэ үед сонирхолтой шийдвэр байна шүү.
-Би багаасаа л олон
газарт очихыг хүсдэг, аялахыг хүсдэг байсан. Тэр мөнгөө олохын тулд шаргуу
ажиллаж, радиод 3 жил ажиллаж овоо мөнгө хураасан. Тэгээд Энэтхэгээр аялж,
Гималай руу явж, Бутанаар бас явсан. Тэр бүрт ууланд авирах, дугуйтай аялах
зэрэг нь надад маш сайхан санагдаж байсан. Эргэж ирээд ажиллаж байхдаа монголд
очих бодлоо орхиогүй л байлаа. Тэр үед би найз залуутайгаа танилцаж, мөрөөдлөө
хэлсэн. Харин тэр тэгвэл яагаад дугуйгаар явж болохгүй гэж гэсэн юм. Би ч бас тэрхэн
үед яагаад болохгүй гэж бодсон. Тэгээд л Тайланд явж дугуй аваад наашаа аялсан
даа. Лаос, Вьетнам, Хятадаар дайраад ирсэн. Ер нь аялал гэдэг олон улс, орноор
орохын тулд, пасспортондоо олон тамга даруулахын нэр биш. Дугуйгаар аялахдаа
мэдсэн зүйл минь эх газраас авах тэр мэдрэмж. Мэдээж өндөр уул, бартаат зам
таарахад бууж өгмөөр, уйлмаар гээд олон зүйл тохиолдоно. Гэхдээ нэгэнт замд
гарсан бол туулахаас аргагүй. Ер нь энэ бол нэг бодлын бадарчлал шүү дээ. Олон
тосгон, сууринаар өнгөрнө, тэр бүхэн нүдийг чинь нээнэ. Жуулчдын очдог алдартай
гэх түгээмэл газруудад очоод, парти хэсээд явахаас ядаж л дугуйгаар аялах нь
чамтай өөрийгөө танихад тусална. Яагаад та нар Баянхонгор луу 10 хоног дугуйтай
явж болохгүй гэж? Тайландын парти арлууд руу 14 хоног аялахаас хамаагүй
сонирхолтой байна гэдэгт итгэлтэй байна.
-Олон орны соёл, уламжлалтай танилцах нь ертөнийг үзэх
үзэлд ч нөлөөлдөг байх.
-Аялах тусам уулын
цаадах зүйлд сонирхол татагдаж, өөр бүхнийг үзээд явах нь сайхан. Гэхдээ эцэст
нь бодоод үзэхээр, ертөнцийн төгсгөл боллоо гэхэд хүн төрөлхтөн бид бүгд л ижил
юм байна гэдгийг ойлгосон. Бид нэгнээ хайрлах, түүнийгээ хуваалцах гээд мөн чанарын
хувьд ямар ч ялгаа байхгүй. Хэдийгээр бүхий л соёл өөрийн онцлогтой, өвөрмөц ч
гэлээ тэр нь дэлхийн бөмбөрцгийн хаа нэгтээд аж төрөх хэлбэр болохоос, бидний
дотоодыг уудлахын цагт нэг л шинж бий гэдэгт итгэсэн.
-Хүмүүс сайхан амьдралыг амжилтанд хүрэх гэхчлэнгээр
зорьдог. Таны хувьд амжилт гэж юу вэ?
-Амжилт гэж хийж
байгаа зүйлдээ сэтгэл хангалуун байхыг л хэлэх болов уу. Бас түүгээрээ
амьдралаа залгуулах мөнгө олж байна шүү дээ. Яг өөрийнхөө өнцгөөс харах юм бол
амжилт гэдэг үнэн голоосоо хийхийг хүссэн зүйлээ хийж чадах, тийм боломжтой
байх, түүгээрээ амьдралаа авч явахыг хэлэх юм уу даа. Нэг ёсондоо заавал
карьер, албан тушаал гэлтгүйгээр хүсэл, тэмүүллээ амьдралаа болгох тэр боломж. Намайг
амжилттай хүн үү? Гэж асуувал би бүрэн дүүрэн тийм гэж хариулахгүй ч, сэтгэл
хангалуун байгаа. Хүмүүс намайг монголд ажилладаг, улиг болсон түгээмэл зүйлийн
талаар бичдэггүй, дажгүй видео хийчихдэг сэтгүүлч Пеарли Жекоб гэдгээр бага ч
гэсэн мэддэг болсон. Гэхдээ би монголд хийхийг хүссэн зүйлийнхээ 75 хувийг л амжуулсан
байх, өөр олон зүйлийг гадагш нь таниулмаар байгаа ч нэгэнт явах болсон минь
харамсалтай.
-Танд гэрээ санах үе бий юү?
-Энэтхэг маш том улс,
тэр хэрээр олон соёлын нэгдэл. Миний өссөн газар болон явсан газрууд минь
хоорондоо тэс өөр. Надад ер нь эх орон, гэр минь гэх сэтгэгдэл нэг их
байдаггүй. Би гэрээ санадаг уу гэвэл санадаг, хоол, хүмүүс гээд санах зүйл
бишгүй. Гэхдээ Энэтхэг гэх орныг бүхлээр нь санана гэвэл үгүй. Би олон оронд
амьдарсан, тэр бүрт миний хэсгүүд бий. Тийм учраас нэгэн бүхэл нутаг, орныг
гэхээс илүү аливаа дурсамж, түүнтэй холбоотой газрыг л санадаг.
-Тэгвэл таны энэ аялал хэзээ ч дуусахгүй нь ээ?
-Залуу байхад
нүүгээд л байх нь амархан санагддаг байж. Учир нь би хоёр соёлын нийлмэл гэр
бүлээс гаралтай. Аав, ээж хоёр мааны өөр үндэстэн, өөр соёл, өөр хэлтэй хүмүүс.
Бид маш их нүүдэг, тийм болоод ч би монголчууд шиг яг нэг газрыг миний төрөлх
нутаг гэж хэлж чаддаггүй. Тэгээд үүнээс болоод би их тогтворгүй зантай
болчихсон санагддаг. Монголд анх ирэхдээ би 6 сар болно л гэж бодож байсан ч,
одоо 4 жил болж байна шүү дээ. Ингээд бодохоор би нэг газраар дайрч өнгөрөөд
явах сонирхолгүй, тэгэх юм бол зүйл бүхэн нь түр зуурын адал явдал болоод л өнгөрнө. Харин тухайн улс, орныхоо
нэгээхэн хэсэг нь болоод, хийж бүтээх үйл явцад нь оролцоод таньж мэднэ гэдэг
сайхан. Гэхдээ мэдээж би нэг өдөр хаа нэгтээ суурьшиж, байнгын гэртэй байхыг
хүсдэг. Тэгвэл энэ урт аялал маань тэр газраа олох эрэл, хайгуул минь байх
болно.