Playtime, 2013, a set on Flickr.
Playtime наадмын үеэр авсан гэрэл зургууд.
"Гялбаа" сэтгүүл, 6-р сарын дугаар.
Үндэсний роботын аварга шалгаруулах
“Робокон” гэх наадам манайд зохиогдох болсноор инженерчлэл, электроникийн
ухааныг энгийн олонд таниулж, хүүхэд багачууд ч тэр чиглэлд сонирхох болсон
болов уу гэж би боддог юм. Түүнээс хойш нисэх, авто, усан загварын улсын ураалдаан гээд энэ чиглэлийн
тэмцээн олон төрлөөр явагдах болсон. Тэгвэл энэ хавар буюу өнгөрсөн сард манай
улсад “кансат”-ын /cansat/
аварга шалгаруулах анхны тэмцээн болсон билээ. Англи хэлний лааз буюу “can”, хиймэл
дагуул буюу “satellite”
гэх үгсийн товчлолоор нэрлэсэн энэ төхөөрөмж нь агаарт
400 метр хөөрч, олон талын мэдээллийг цуглуулан, илгээх тэр ч бүү хэл шууд дүрс
бичлэг дамжуулах чадвартай аж. Анх удаа зохион байгуулсан энэ уралдаанд 6 баг
оролцсон бөгөөд ШУТИС-ийн Механик инженерийн сургуулийн “Тэмүүлэл” багийнхан
аваргалжээ. Бид “Мэргэжилтэн” булангийнхаа энэ дугаарт багийн ахлагч Г.Мөнхжаргал
болон гишүүн Г.Буян-Өлзийтэй ярилцсан юм.
Гараа
Хоёр
зочинтойгоо цаг товлон уулзахаар хэд, хэдэн удаа ярьлаа. Тэд Нисэх техникийн
механикийн ангийн III, IV ангийн оюутнууд бөгөөд хаврын шалгалтууд нь эхэлсэн тул
цаг багатайгаа учирлаж байв. Ер нь шалгалтын үе гэлтгүй тэд клуб дээрээ үргэлж
л цаг, наргүй ажилладаг гэлээ. Тиймдээ ч сайн инженер болж амжилт үзүүлэхийн үндэс
нь шаргуу хөдөлмөр гэдгийг Г.Буян-Өлзий үргэлж хэлнэ. “Би дунд сургуульд байхаасаа л техник, технологид сонирхолтой, усан
загвараар хичээллэж байсан. Ер нь Хөдөлмөрийн хичээлийн багштайгаа “нөхөрлөж”
энэ чиглэлд татагдсан. Удалгүй Техник, технологийн улсын олимпиадад
тэргүүлснээр ТИС-ийн энэ ангид урилгаар орсон” гэж байв. Харин Г.Мөнхжаргалын
хувьд багаасаа л эрэгтэй хүүхдүүдийн адил тоглоомоо эвдээд үзчихдэг, машин
тэргэнд хорхойсдог байсан нь илэрхий. Тиймдээ ч их сургуульд орохдоо Нисэх,
техникийн механик гэсэн ангийн нэрийг хараад сонгон элсчээ. Гэхдээ тэр үед том
онгоц төсөөлөөд, “Чингис Хаан” нисэх онгоцны буудлын тухай бодсоор орсноо
нуусангүй. Удалгүй нисэх загвартай ажиллаж эхэлснээр “хөрсөнд бууж”, үүнийг
сайн хийгээд сурчихвал том онгоцноос ялгаагүй юм байна гэж бодох болжээ.
Инженерчлэлийн тухайд
Г.Буян-Өлзий: Дунд
сургуулиудад энэ чиглэлийн клубууд байдгийг мэднэ. Гэхдээ клуб болж ажиллахаас
илүү багш нь ганцаараа хичээж, гүйгээд л таардаг. Харин сүүлийн жилүүдэд техник
загварын тухай телевизийн нэвтрүүлгүүд хийж байгааг хараад сайхан санагдах
болсон. Андуураагүй бол саяхан МҮОНТВ-ээр Техник, технологийн улсын олимпиадын
тухай гарч байсан. Энэ нь хүүхдүүдэд багаас нь техникийн талаар мэдлэг олгох,
энэ чиглэлийн мэргэжлийг сурталчилж, таниулах давуу талтай байх.
Энэ салбарын хөгжлийг хэрхэн хардаг вэ?
Г.Мөнхжаргал: Энэ
ангид суралцаж байгаа хүүхдүүд бол ирээдүйд монголын нисэхийн өнгө төрхийг
тодорхойлно гэж боддог. Онгоцны засвар үйлчилгээ, хөдөлгүүр ашиглалт гээд бүх
зүйлсийг бид эх орондоо хийх боломжтой болно. Бид урьд нь үйлдвэрлэсэн газар
эсвэл худалдаж авсан газартайгаа харилцаж эдгээр үйлчилгээг хийлгэдэг байсан юм
билээ. Энэ байдал аажмаар багасч өөрсдөө хийдэг болж байгаа ч бүрэн үйлчилгээ
үзүүлэх арай болоогүй. Тийм л хүсэл эрмэлзэлтэйгээр суралцаж байна.
Г.Буян-Өлзий: Жижиг
загварын онгоцонд том онгоцны бүх л тооцоо ордог. Аэродинамик чанар, татах хүч,
далавчны хөндлөн огтлол гээд бүгдийг нь анхаарах хэрэгтэй болдог. Тийм болохоор
загвараар сайн хичээллэж, түүнээс л том онгоцны талаар ойлголтыг авах
боломжтой. Мөн мэргэжилдээ дурлахын тулд загвараар хичээллэх нь чухал. Тиймдээ
ч энэ чиглэлээр сонирхох хүүхдүүдийн тоо өсч байгаа нь сайн хэрэг. Техник,
технологийн улсын олимпиадад амжилттай оролцсон хүүхдүүдэд ШУТИС урилга өгөхөд
10 нь Нисэхийн ангид орсон шүү.
Кансат гэж юу вэ?
Г.Буян-Өлзий: Энэ төхөөрөмж
нь үндсэн дөрвөн даалгавартай хөөрдөг. Үүнд, GPS-ээр байрлалаа хэлэх, агаарын даралт болон температурыг
хэмжиж мэдээлэх, видео бичлэг хийж бууж ирэх зэрэг багтна. Манай кансатын хувьд
бичлэг хийхдээ шууд дамжуулах мөн агаар дахь чийгшилт ба угаарын хий буюу CO2
–ыг хэмждэгээрээ
давуу талтай байсан. Мөн манай Г.Мөнхжаргал өнгөрсөн жил Испанид болсон олон
улсын кансатын тэмцээнд түрүүлээд ирсэн учраас туршлагын хувьд ч арай илүү
байсан байх.
Г.Мөнхжаргал: Энэ
тэмцээнд түрүүлснээр бид дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох эрхтэй
болсон. Ирэх есдүгээр сард АНУ-д болно. Мөн нэг баяртай мэдээ дуулгахад 2015
онд манай улс чөлөөт нислэгийн ДАШТ-ыг эх орондоо зохион байгуулах эрх авсан.
Хэрэглээн дэх ашиг тус
Г.Мөнхжаргал: Энэ жилийн кансатын тэмцээн нь
нийгэмд хэрэгтэй зүйлд ашиглая гэсэн уриатайгаар зохиогдсон. Тиймдээ ч ихэнх багууд
Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг шийдвэрлэхэд хувь нэмрээ оруулахуйц, түүний
нарийн шинжилгээ тооцоог хийхэд зориулсан бүтээл хийсэн нь харагдсан. Манайх
гэхэд нүүрстөрөгчийн хийг хэмжиж бүхэл утгаараа гарч ирсэн. Үүнийг Цаг уурын
төвтэй хамтарч боловсруулж, хөрвүүлэх ажил үлдээд байгаа.
Ирээдүйн тухай бодол
Г.Мөнхжаргал:
Кансат бол хиймэл дагуулан анхан шатны хэлбэр юм л даа. Энэ уралдааныг
нэрлэхдээ монголоор Үндэсний анхдугаар бичил хиймэл дагуул бүтээж хөөргөх
уралдаан гэсэн байгаа. 350 гр жинтэй төхөөрөмж агаарт гарч мэдээлэл цуглуулах
даалгавартай. Үүний дараачийн шат нь кубсат буюу 3 кг хүртэл жинтэй, задгай
сансарт хөөрөх даалгавартай байдаг. Энэ мэтчилэн цаашид манай Засгийн Газар
2016 онд Монгол Улсын анхны хиймэл дагуулыг хөөргөх зорилт дэвшүүлсэн юм билээ.
Тандан судалгааны болон харилцаа холбооны зорилгоор хоёрыг ч хөөргөх төлөвлөгөө
байгаа гэсэн. Түүнд мэдээж залуу боловсон хүчин бэлтгэх гэсэн утгаар энэ
тэмцээнийг зохион байгуулсан.
Г.Буян-Өлзий: Тандан
судалгааны энэ хиймэл дагуул хөөрвөл бид цаг агаарын мэдээгээ илүү өндөр
түвшинд бэлтгэхээс эхлээд олон талын тустай шүү. Хаана, хэзээ зуд болох нь
тэгвэл хүмүүс хаашаа нүүх нь дээр вэ гээд мэдээлэл авах боломжтой. Мөн
харилцаа, холбооны хиймэл дагуул хөөрлөө гэхэд энгийн иргэдийн хувьд утасны
ярианы тариф хямдрах хүртэл боломжтой. Бид одоогоор гадны орнуудад маш их
хэмжээний мөнгө төлдөг. Тиймээс санхүүгийн болон цаг хугацааны хувьд олон давуу
талыг бидэнд авчирна.
Мөрөөдөл
Г.Мөнхжаргал: Юун
түрүүнд сургуулиа төгсөөд онгоцны чиглэлээр эсвэл сансрын инженер гэсэн
чиглэлээр дагнана гэж бодож байна. Мөрөөдлийн хувьд бол гоё л доо. Өөрийн гэсэн
онгоцтой болохоос эхлээд л. Бас манай улс өөрийн гэсэн, газар нутгаасаа
хөөргөдөг хиймэл дагуултай, сансар судлалын инженертэй болсон байхыг мөрөөддөг.
Г.Буян-Өлзий: Нарны
зайгаар ажилладаг, өөрсдөө үйлдвэрлэсэн пуужинтай болбол түүнийг хөөргөх боломж
бидэнд бий гэж боддог. Дэлхийн олон орны пуужин маш хол газрыг туулж ОХУ-д
“Оддын хотхон”-оос хөөрдөг. Учир нь тэнд дэлхийн татах хүч хамгийн бага байдаг.
Монголын хувьд бол тэндээс ойр байдаг нь байрлалын хувьд давуу тал болдог. Тийм
учраас энэ чиглэлийг сайн хөгжүүлж, залуу боловсон хүчнээ сайн бэлтгэх хэрэгтэй
байх.
Сайн инженер болохын тулд
Г.Буян-Өлзий: Маш
их хүсэл, тэмүүлэлтэй түүндээ дурласан байх хэрэгтэй байх. Түүнээс гадна
мэдэхгүй, бүтэхгүй зүйл гарвал түүнийгээ уншиж, судалдаг байх нь чухал. Гучин
жилийн дараа гэхэд бид ямар нэг шинэ нээлт хийгээд явахыг үгүйсгэхгүй шүү дээ. Жинхэнэ
пуужин хийчихсэн, сансрын нисгэгчээ яаж бэлтгэх вэ гээд бодох ч юм уу.
Г.Мөнхжаргал:
Мэдээж энэ чиглэлд асар их сонирхолтой байх хэрэгтэй. Бас туршилт бол хамгийн
гол нь. Энэ удаад туршаад болохгүй бол түүний шалтгааныг эрж хайдаг, дахиад
засаад туршаад үзэх хэрэгтэй. Мэргэжлийн маань давуу тал угаасаа үргэлж шинэ
зүйлд зорьж байдаг нь. Тэр ч утгаараа багаа “Тэмүүлэл” гэж нэрлэсэн.
Хоёр зочинтойгоо ярилцаад гарахад тэднээр
бахархах сэтгэл эрхгүй төрж байв. Хүсэл, зорилгынхоо төлөө цуцалтгүй хөдөлмөрлөж
тэр нь зөвхөн өөрсдөд нь биш нийгэмд тустай бүтээл болдог нь тэдний мэргэжлийн
онцлог билээ. Тэд одоо дөнгөж гараанаас гарч буй залуу тамирчидтай л адил аж.
Харин барианы хязгаарт нь эцсийн цэг гэж үгүй гэж бөгөөд тэмүүлэл нь тэднийг
хааш хөтлөхийг бид харах бас дэмжих л зам бий.