"Үндэстний Тойм" сэтгүүл, 2013-03-18 №11 (162) дугаарт гарсан бичвэр.
“Миний хувьд, эх нутгийн минь уул хайрхан
хамгийн эрхэм. Уулсын дунд, хүршгүй нэгээхэн хэсэгт цайз бариад, тэндээ амьдарч
ертөнцийн чимээнээс нуугдахыг битүүхэн хүсдэг. Гэвч боломжгүй л дээ...
Тува нутгийнхаа уулсыг би хүндлэн дээдэлдэг. Нар сая, сая жилийг элээн бүхнийг хардагтай
адил миний амьдралд юу ч тохиосон уул, ус минь намайг хүлээж л байх шиг
санагддаг. Миний нутаг. Хүүхэд насны минь дуртгалууд.”
Тувагийн
өмнө хэсэгт орших жижигхэн тосгонд мэндэлсэн дуучин Намжилын Сайнхүүгийн ер
бусын хоолойн өнгө болоод хөөмэй нь жазз болон орчин цагийн хөгжмийн хэмнэлтэй
сүлэлдэж дорнын аялгуут бүтээлийг бидний зүрхэнд өртөөлөх аж. Монгол, Шинжан,
Уйгар гээд Сибирийн нүүдэлчин, олон ястны бүлгийн өвөрмөц соёлын хэлхээнээс тэр
дотоодоо хөглөн туурвидаг гэхэд болно.
Тайзнаа
үсээ хуссан эмэгтэй хөөмэйлэн, дуулахад ямар ч үзэгч гайхах бас бишрэх
сэтгэгдэлтэй гардаг нь үнэн. Тува, Монголын хилийн зааг нутагт, дунд сургуулийн
багш нарын гэр бүлд өссөн Сайнхүү багаасаа хөөмэйд шимтэн суралцах болжээ.
Хэдийгээр дэлхий дахинаа танигдсан хөөмэйчид нь эрэгтэй хүмүүс байдаг бөгөөд
эмэгтэйчүүлд үүнийг заадаггүй ч тэр чадварлагаар өөрийгөө бэлтгэсэн юм. Мөн
дуулах урлаг, уламжлалт соёл, зан үйлийг тэрбээр эмээгээсээ өвлөсөн гэдэг ч
хөгжмийн коллежид суралцаж байсан удаатай. Гэхдээ мэргэжлийн ур чадвараас уртын
дуу, бөөгийн соёл зэрэгт илүүтэй автжээ. Харин хожмын ярилцлагадаа тэрбээр “Би Кызыл дэх сургуулиа үнэндээ хайраас болж
орхисон юм шүү дээ. Анхны нөхөр Олег Лазаревскитэйгээ тэгэхэд учирсан юм.
Москвагаас ирсэн хөгжимчин залуу өөрийн хамтлагтаа намайг авч, тэдний нөлөөгөөр
би Led Zeppelin,
Pink Floyd сонсч, бас анх удаа абстракт зураг үзэж байлаа” гэжээ.
Сайнхүү социализм задрах хүртэл нутагтаа олон хамтлаг, чуулгад ажиллаж 1990 оноос Вена хотод суурьших болжээ. Гэхдээ суурьших гэх үг зохимжгүй юм. Тэр дэлхий даяар аялж уран бүтээлээ толилуулж байв. Тоглолтоо Испаниас эхэлж Филиппин, Шинэ Зеланд цаашлаад АНУ-г зорьж Нью-Йоркоос Сиэтл хүрчээ. Тэр үед Чукотка, Красноярскаас ирсэн хамтлагуудтай нэгдэн зочид буудлаар хоног төөрүүлж, тоглолтын хөлсөнд ердөө идэх хоол авдаг байсан гэдэг. “Испанид болсон тоглолтын үеэр би арай илүү мөнгө цуглуулж, түүгээрээ тод шар өнгийн гутал авлаа. Бүр маш тод, гурван километрийн цаанаас ч гэрэлтэхээр. Мөн ээжийнхээ оёсон гоёмсог малгайгаар тод ягаан өнгийн хүрэм авч өмссөн юм. Ингээд л гудамжаар өнгөрөх хүн бүр намайг харна, би ч тэр төрхөндөө маш таатай байсан.”
Харин өдгөө түүний сонсогчид нь Сайнхүүг халимаг үс эсвэл халзан толгойгоор нь шуудхан таньдаг гэхэд хилсдэхгүй. 2000 онд Миланд гэрээтэй ажиллаж байсан түүний шинэ цомгийн өнгө төрхийг Италийн загварын бурхад бүтээж байв. Урт ноолууран даашинз өмсөөд толгой дээгүүрээ нөмөрч болохуйц ороолттой, бараг л ламын хувцас мэт байж. Тэгэхэд Сайнхүүд үсээ хусчихвал бүр догь болох санагдаж л дээ. “Азаар надад зохих шиг санагдаад л, тэр хэвээр үлдчихсэн дээ” гэж тэр дурсч байв.
Түүний шинэ төрхтэйгээр гаргасан “Хойт эхийн хот” цомог нь яах аргагүй урлагийн замналынх нь сор бүтээл билээ. Жаззын хэмнэлийг бөөгийн соёлтой сүлснээр өрнө, дорнын урлагийг нэгэн цэгт бий болгосон хэмээн хөгжим судлаачид дүгнэсэн нь бий. Түүнчлэн Сайнхүүг “Дорнын Бъёорк” гэх болсон нь цомгийн дуунуудын өвөрмөц үг, хэллэг болон хүчтэй хашгираан, гуаглах, солох чимээ, исгэрээн зэргээс улбаатай. Харин аязтай хослон сонстох үгсийг МЭӨ V зууны тэртээх буддын лам нарын тэмдэглэлээс авчээ.
Дуунуудын нэр нь ч “Ганцаардсан сэтгэл”, “Чиний доторх нүд” гэхчлэн зүрх болоод оюун санаатай холбоотой мэт. Сайнхүү өөрөө ч энэ цомгоороо хүмүүсийг сэрээн, цочроож барууны биет сэтгэлийг дорнын дотоод ахуйтай холбохыг зорьсон гэж байв.
Тэр ер нь өөрийгөө дотогшоогоо хүн гэдэг. “Олны дунд байхдаа ганцаарддаг уу?” гэсэн сэтгүүлчийн асуултад “Ихэнхдээ. Бараг үргэлж ч гэхэд болно. Хүмүүс хэдий намайг дуучны хувьд шүтэн биширч, хүндэлдэг ч Сайнхүү гэж яг хэн болохыг мэдэхгүй хэрнээ намайг тойрон хүрээлж, мэддэг юм шиг хандах нь хэцүү байдаг” гэж хариулжээ. Гэхдээ энэ нь уран бүтээлд нь хамаагүй гэдгийг тэр сануулдаг. Учир нь, сонсогчид нь Сайнхүүг өөрийнхөө талаар дуулдаг уу гэж асуух нь их. Эсрэгээр тэр “Би хүмүүсийн талаар болоод урсан өнгөрөх цаг хугацааны тухай дуулдаг. Бидэнд хамгийн чухал зүйл нь цаг хугацаа” гэж хариулдаг.
Одоогоос 10 гаруй жилийн тэртээд Намжилын Сайнхүү Людмила гэх жинхэнэ нэрээ сольж байв. Кызылд Доржийн Сайнхүү гэх алдартай бүжигчин хийгээд эелдэг, дур булаам эмэгтэй байсан нь тийнхүү шийдэхэд хүргэжээ. Харин одоо түүний уулзахыг, хамтран уран бүтээл хийхийг хүсдэг хүн нь Иоко Оно аж. Ижил тал нь тэд хоёул дуулдаг, дууныхаа үгийг бичдэг бас зурдаг. Сайнхүүг хүмүүс уран бүтээлч буюу дуучин, найрагч гэж мэдэх ч зурах дуртайг нь тэр бүр мэддэггүй. Цаашлаад тэрбээр өөрийгөө уран бүтээлчийн шинжээс хамгийн давамгай нь зураач гэж байв.
Сайнхүү социализм задрах хүртэл нутагтаа олон хамтлаг, чуулгад ажиллаж 1990 оноос Вена хотод суурьших болжээ. Гэхдээ суурьших гэх үг зохимжгүй юм. Тэр дэлхий даяар аялж уран бүтээлээ толилуулж байв. Тоглолтоо Испаниас эхэлж Филиппин, Шинэ Зеланд цаашлаад АНУ-г зорьж Нью-Йоркоос Сиэтл хүрчээ. Тэр үед Чукотка, Красноярскаас ирсэн хамтлагуудтай нэгдэн зочид буудлаар хоног төөрүүлж, тоглолтын хөлсөнд ердөө идэх хоол авдаг байсан гэдэг. “Испанид болсон тоглолтын үеэр би арай илүү мөнгө цуглуулж, түүгээрээ тод шар өнгийн гутал авлаа. Бүр маш тод, гурван километрийн цаанаас ч гэрэлтэхээр. Мөн ээжийнхээ оёсон гоёмсог малгайгаар тод ягаан өнгийн хүрэм авч өмссөн юм. Ингээд л гудамжаар өнгөрөх хүн бүр намайг харна, би ч тэр төрхөндөө маш таатай байсан.”
Харин өдгөө түүний сонсогчид нь Сайнхүүг халимаг үс эсвэл халзан толгойгоор нь шуудхан таньдаг гэхэд хилсдэхгүй. 2000 онд Миланд гэрээтэй ажиллаж байсан түүний шинэ цомгийн өнгө төрхийг Италийн загварын бурхад бүтээж байв. Урт ноолууран даашинз өмсөөд толгой дээгүүрээ нөмөрч болохуйц ороолттой, бараг л ламын хувцас мэт байж. Тэгэхэд Сайнхүүд үсээ хусчихвал бүр догь болох санагдаж л дээ. “Азаар надад зохих шиг санагдаад л, тэр хэвээр үлдчихсэн дээ” гэж тэр дурсч байв.
Түүний шинэ төрхтэйгээр гаргасан “Хойт эхийн хот” цомог нь яах аргагүй урлагийн замналынх нь сор бүтээл билээ. Жаззын хэмнэлийг бөөгийн соёлтой сүлснээр өрнө, дорнын урлагийг нэгэн цэгт бий болгосон хэмээн хөгжим судлаачид дүгнэсэн нь бий. Түүнчлэн Сайнхүүг “Дорнын Бъёорк” гэх болсон нь цомгийн дуунуудын өвөрмөц үг, хэллэг болон хүчтэй хашгираан, гуаглах, солох чимээ, исгэрээн зэргээс улбаатай. Харин аязтай хослон сонстох үгсийг МЭӨ V зууны тэртээх буддын лам нарын тэмдэглэлээс авчээ.
Дуунуудын нэр нь ч “Ганцаардсан сэтгэл”, “Чиний доторх нүд” гэхчлэн зүрх болоод оюун санаатай холбоотой мэт. Сайнхүү өөрөө ч энэ цомгоороо хүмүүсийг сэрээн, цочроож барууны биет сэтгэлийг дорнын дотоод ахуйтай холбохыг зорьсон гэж байв.
Тэр ер нь өөрийгөө дотогшоогоо хүн гэдэг. “Олны дунд байхдаа ганцаарддаг уу?” гэсэн сэтгүүлчийн асуултад “Ихэнхдээ. Бараг үргэлж ч гэхэд болно. Хүмүүс хэдий намайг дуучны хувьд шүтэн биширч, хүндэлдэг ч Сайнхүү гэж яг хэн болохыг мэдэхгүй хэрнээ намайг тойрон хүрээлж, мэддэг юм шиг хандах нь хэцүү байдаг” гэж хариулжээ. Гэхдээ энэ нь уран бүтээлд нь хамаагүй гэдгийг тэр сануулдаг. Учир нь, сонсогчид нь Сайнхүүг өөрийнхөө талаар дуулдаг уу гэж асуух нь их. Эсрэгээр тэр “Би хүмүүсийн талаар болоод урсан өнгөрөх цаг хугацааны тухай дуулдаг. Бидэнд хамгийн чухал зүйл нь цаг хугацаа” гэж хариулдаг.
Одоогоос 10 гаруй жилийн тэртээд Намжилын Сайнхүү Людмила гэх жинхэнэ нэрээ сольж байв. Кызылд Доржийн Сайнхүү гэх алдартай бүжигчин хийгээд эелдэг, дур булаам эмэгтэй байсан нь тийнхүү шийдэхэд хүргэжээ. Харин одоо түүний уулзахыг, хамтран уран бүтээл хийхийг хүсдэг хүн нь Иоко Оно аж. Ижил тал нь тэд хоёул дуулдаг, дууныхаа үгийг бичдэг бас зурдаг. Сайнхүүг хүмүүс уран бүтээлч буюу дуучин, найрагч гэж мэдэх ч зурах дуртайг нь тэр бүр мэддэггүй. Цаашлаад тэрбээр өөрийгөө уран бүтээлчийн шинжээс хамгийн давамгай нь зураач гэж байв.
Тувад
төрж, Москвад боловсорч, Венад амьдарч буй Сайнхүү эх дэлхий бол миний нутаг
гэж хэлэх дуртай. Магад хаа нэгтээ аж төрөхөөс илүүтэй аян замд дийлэнх
хугацааг өнгөрүүлдэг болоод тэр биз. Нөгөөтэйгүүр түүний хүсч, тэмүүлдэг
хөгжмийн зохиолч нь ертөнц юм гэжээ. Хүмүүс, цэцэгс, одод гээд дэлхий өөрөө үй
түмэн чимээнээс бүтдэг тул хамгийн шилдэг хөгжмийн зохиолч бол эх дэлхий гэв. “Эндээс л хүн хөгжимтэй танилцаж эхэлдэг.
Хөгжмийн цагаан толгойн эхний үсэг бол байгаль. Ойд үдэш болоход алтангургалдайн
дуулахыг сонсоод шөнийн аниргүй өнгөрч үүр цайхад бүх дэлхий сэрж улам аялгуулаг
болох нь хичнээн сайхан гээч. Хүүхэд байхдаа би гэрийнхэнтэйгээ хөдөө явдаг
байлаа. Тэр үед өглөө бүрийн чимээ надад зориулсан найрал хөгжим мэт санагддаг
байсан.”
Тэгвэл барууны урлаг судлаач, шүүмжлэгчид түүнийг хоолойг түмэн янзаар хувирах чадалтай гэж бичжээ. Нэрт шүүмжлэгч Жон Айлз “Нүүдэлчин” цомгийнх нь тухай хэлэхдээ “Сайнхүүг сонсвол хүмүүнээс гарах ямар ч дуу авиа гайхалтай урлаг байдгийг мэдэрнэ” гэсэн нь ч бий. Цаашлаад эрдэмтэд түүний хоолойн талаар шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгаа хийхийг оролдож байж. Францын эрдэмтэд тодорхой хэмжилт хийхийг зорьсон бөгөөд бэлтгэлийг нь сонирхон цөөнгүй баримт цуглуулж, тэр ч бүү хэл рентгений шинжилгээ ч хийсэн байна. Харамсалтай нь ч гэх үү, тэд түүний хоолойд ямар ч биологийн онцгой нөлөөлөл үгүйг тогтоосон бөгөөд ер бусын тэр авиа гагцхүү түүний дотоод сэтгэлээс урсч буй хэмээжээ.
Сайнхүү өөрийн бүтээл бүртээ хайртай гэдэг. Хамгийн хайртай бүтээл гэх ойлголт түүнд үгүй бөгөөд шинийг хийх бүртээ өөрөөсөө улам ихийг хүлээж, түүндээ дурлаж, тэмүүлдэг аж. Тэрхүү бүхнээ мэдээж шинэ хүмүүс, шинэ орчноос эрэлхийлэх нь гарцаагүй. Үргэлж зогсолтгүй, бас хэмнэлд баригдалгүй амьдрах нь үүний үндэс юм. “Би одоогоор киноны хөгжим бичиж, дуугаа цацаж, шүлгээ нийтлүүлчихээд байна. Бас хүүхдийн зохиолч хэвлүүлсэн. Уран зурагт ч бас сонирхогчийн хэмжээнд оролдлогууд хийгээд эхэллээ. Энэ мэтчилэн хүний хийж болох бүхнийг үзнэ дээ” хэмээн тэр саяхан ярьсан юм.
Тэгвэл барууны урлаг судлаач, шүүмжлэгчид түүнийг хоолойг түмэн янзаар хувирах чадалтай гэж бичжээ. Нэрт шүүмжлэгч Жон Айлз “Нүүдэлчин” цомгийнх нь тухай хэлэхдээ “Сайнхүүг сонсвол хүмүүнээс гарах ямар ч дуу авиа гайхалтай урлаг байдгийг мэдэрнэ” гэсэн нь ч бий. Цаашлаад эрдэмтэд түүний хоолойн талаар шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгаа хийхийг оролдож байж. Францын эрдэмтэд тодорхой хэмжилт хийхийг зорьсон бөгөөд бэлтгэлийг нь сонирхон цөөнгүй баримт цуглуулж, тэр ч бүү хэл рентгений шинжилгээ ч хийсэн байна. Харамсалтай нь ч гэх үү, тэд түүний хоолойд ямар ч биологийн онцгой нөлөөлөл үгүйг тогтоосон бөгөөд ер бусын тэр авиа гагцхүү түүний дотоод сэтгэлээс урсч буй хэмээжээ.
Сайнхүү өөрийн бүтээл бүртээ хайртай гэдэг. Хамгийн хайртай бүтээл гэх ойлголт түүнд үгүй бөгөөд шинийг хийх бүртээ өөрөөсөө улам ихийг хүлээж, түүндээ дурлаж, тэмүүлдэг аж. Тэрхүү бүхнээ мэдээж шинэ хүмүүс, шинэ орчноос эрэлхийлэх нь гарцаагүй. Үргэлж зогсолтгүй, бас хэмнэлд баригдалгүй амьдрах нь үүний үндэс юм. “Би одоогоор киноны хөгжим бичиж, дуугаа цацаж, шүлгээ нийтлүүлчихээд байна. Бас хүүхдийн зохиолч хэвлүүлсэн. Уран зурагт ч бас сонирхогчийн хэмжээнд оролдлогууд хийгээд эхэллээ. Энэ мэтчилэн хүний хийж болох бүхнийг үзнэ дээ” хэмээн тэр саяхан ярьсан юм.
Энэ ярилцлагыг 2010 онд "Cosmopolitan" сэтгүүлийн монгол хувилбарын нээлтийн ажлаар орчуулж байв.
-Сайн байна уу? Таны одоогийн төлөвлөгөөг сонирхож болох уу?
-Дөрөв дэх тоглолтынхоо бэлтгэлийг хийж байна. Мөн “Амилал” нэртэй Өвөрмонголын дунд сургуулийн сурагчдад зориулсан төсөл дээрээ ажиллаж байгаа. Энэ төслийн хүрээнд эцэг, эх нь хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг олох чадваргүй, төдийгүй өдөр тутмын хэрэгцээндээ зарцуулах мөнгөгүй 24 сурагчид туслахаар зорьсон юм. Гэхдээ энэ санхүүгийн тусламжаас илүүтэй хүүхдүүд хичээлдээ явах сонирхолтой, баяр баясгалантай болохыг харах сайхан юм.
-Та урьд нь талд өнгөрүүлсэн бага насныхаа тухай ярьж байсан. Магадгүй энэ үед уран бүтээлд тань нөлөөлсөн ямар нэг үйл явдал болж байв уу?
-Би өссөн нутаг Ордосынхоо талаар гайхалтай дурсамжуудыг тээж явдаг юм. Тал нутгийн хүмүүс байгаль эхтэйгээ дотно сэтгэлтэй, элгэн саднаараа гэртээ дуулж хуурддаг юм. Би ч мөн хичээлдээ явахдаа морин дэл дээр дуулж өссөн. Миний уран бүтээлд уудам талын амьсгаа, өссөн нутаг, гэр бүлийнхэн минь их нөлөөлсөн. Тийм ч учраас тэд бүгд миний багш. Би дуулах хичээлд суух тийм ч дуртай байсангүй. Харин эргэн тойрныхноосоо болон амьдралаас их зүйлийг сурах эрмэлзлэлтэй байлаа. Миний хөгжим бол туулсан зам, амьдралтай минь салшгүй холбоотой. Би Монголын уудам талд нүүдэлчин айлын хүүхэд болж төрж, өссөн. Тиймээс уран бүтээлийн амжилтын хүндтэй талархлыг эцэг эх минь хүлээнэ.
-Гэхдээ Монгол нутгаа орхих шалтгаан тань юу байсан юм бэ?
-Дунд сургуулиа төгссөний дараа би элсэлтийн шалгалтанд бүдэрчихсэн юм. Тийм болохоор гэртээ харих, хүнтэй гэрлэх гэсэн уламжлалт зам л намайг хүлээж байлаа. Тэгээд би аав, ээждээ зуны амралтаараа сурах хүсэлтэй байгаагаа хэллээ. Шургуу гуйсны эцэст би тэднийг ятгаж чадсан. Ингээд Хөх хотод нэг жил суралцахаар болсон. Энэ нь их хотыг зорьсон анхны минь аялал байсан юм л даа. Тэнд миний нэг найз байсан нь хожим миний хөгжмийн сургуулийн багш болсон. Би тэнд ёочингийн хичээлд сууж, монгол хэл, газар зүй гээд олон зүйлд суралцсан. Мөн бусад хүүхдүүд амарч байхад хөгжмөө тоглож давтдаг байлаа. Учир нь надад өөрийн гэх хөгжим байсангүй. Идэж, унтахаа умартаж шургуу хичээллэсэн дээ. Хагас жилийн дараа багш минь Шанхай руу шилжсэн юм. Хоёр сарын дараа түүнээс захидал ирж, намайг Шанхайн консерватуртын шалгалтанд оролцохыг санал болголоо. Ингээд ойр дотнынхоо хэнд ч хэлэлгүй галт тэргэнд суусан. Хятадаар ч сайн ярьж чаддаггүй надад энэ аялал ёстой л “өөр ертөнц” шиг санагдаж байсан шүү. Амьдралдаа анх удаа тийм олон хүнийг харж байсангүй, үнэхээр өөр, шинэ ертөнцийг нээсэн. Шанхайн консерватуртын оюутан байхдаа хийл, төгөлдөр хуур, их хуур тоглож үзэж байлаа. Тэнд хятад, өвөр монгол, төвд, турк гээд олон үндэстэн оюутнуудтай хамт сурч байсан минь сайхан санагддаг юм.
-Та Шанхайн их сургуульд очихдоо хятадаар ярьж чаддаггүй байсан гэлээ шүү дээ. Энэ танд ямар нэг байдлаар төвөг учруулж байв уу?
-Эхэндээ бусдын ярьсныг ойлгохгүй, өөрийгөө илэрхийлж ч чаддаггүй байлаа. Гэхдээ хүмүүс намайг дуулмагц зүгээр л цоо ширтээд байдаг байсан. Тэгээд нэг л өдөр аяндаа хятадаар ярьдаг болчихсон. Ер нь одоог хүртэл би ямар ч хэлийг яг л ийм байдлаар сурчихсан. Мэдээж төгс биш ч хэнтэй ч харилцаж, ойлголцож чаддаг.
-Та тэр үед ёочин сурж байжээ. Гэхдээ таны аль ч цомгоос ёочингийн тоглолт сонсч байсангүй.
-Тийм ээ. Би зөвхөн дуулдаг. Харин ёочин тоглох нь өнөөдрийн намайг урлагийн, хөгжмийн амьдралтай холбож өгсөн гүүр юм.
-Та Шанхай дахь оюутны амьдрал болон Бээжинд анхны цомгоо бичүүлж байсан үеэ дурсаач?
-Миний бодлоор тэр зам минь арай нарийн байсан юм болов уу. Өдгөө хятадууд 50 үндэстэн, ястанд хуваагдаж байна. Улс минь зөвхөн шар цэцгээр хучигдаж, бусад өнгө нь үгүй байна.
-Роберт Золч ч Шанхайд суралцаж байсан юм. Би түүний “Shesh” гэх маш сонирхолтой цомгийг сонсч байсан. Тухайн үед тэр хөгжмийн зохиолч Ву Виэ, Ван Виэ нарт хөгжимчин хайж байсан юм билээ. Ингээд би бэлтгэлийн үеэр нь очсон. “Crossing” бүтээлийн хувьд герман, хятад уран бүтээлчдийн хамтын, гайхалтай дуу шүү дээ.
-Хөгжим бол бүх дэлхийн хэл гэгддэг. Гэхдээ Монголын үзэгчид таны уран бүтээлийг өөр хэлбэрээр ойлгож хүлээж авна гэдэгт та итгэлтэй байна уу?
-Бүх зүйлийг зөвхөн үгээр илэрхийлэх нь хэцүү хэрэг. Миний бодлоор үндэстэн бүр өөрийн ухамсар, соёлтой, хэл язгуур нь хил хязгаар мэт утгатай байдаг байх. Гэвч бидний хэл хилтэй байх ч, аялгуунд тийм хязгаар гэж үгүй.
-Таны уран бүтээл зөөлөн, тайвуун байдаг. Энэ нь магадгүй монголын уудам талын нөлөөлөл юм болов уу?
-Үүнд ямар нэг төлөвлөсөн, зориулсан нэмэлт зүйл үгүй. Харин энэ аялгуу урсан гарч байгаа нь л энэ юм шүү дээ. Заримдаа нэг их зүйл ярих шаардлагагүй, харин арай дотно байж, мэдрэмждээ найдах нь илүү байдаг.
-Ихэнх ардын болон дэлхийн хэмжээний уран бүтээлчид амьд тоглолтыг л онцолдог. Харин Та цомог бичүүлж, үүнийг ч урлагийн хэлбэр гэж үздэг.
-Энэ таны юу сонсохыг, үзэхийг хүсч байгаагаас тэр ч бүү хэл юу мэдрэхийг хүсч буйгаас хамаарна. Би бусад уран бүтээлчдэд ямар байдгийг мэдэхгүй л дээ. Гэхдээ миний хамтран ажиллаж буй уран бүтээлчид гайхалтай хүмүүс. Дуу бүр өөр байдаг шиг, тоглолт, хором мөч бүр ч өөр шүү дээ. Цаг хугацаа, жаргалтай хормыг бид бусадтай хуваалцах дуртай. Энэ дашрамд би надад эрч хүч, урам зориг өгдөг хөгжимчид, хамтран ажиллагсаддаа талархлаа илэрхийлье.
-Та “Энигма” зэрэг электро болон этно урсгалын нийлмэл гэхчлэн өөрийн дуулалтаас өөр хэлбэрийн төслүүдийнхээ тухай яриач.
-Би ерөнхийд нь ямар нэг зүйл хэлж чадахгүй нь. Гэхдээ хөгжимчин бүр юу хийхийг хүсч буйгаа мэдэж, хийж чаддаг байх хэрэгэтэй. Мөн хамтрагч, сонсогчидтойгоо ойлголцдог, гар нийлдэг байх нь чухал.