Манай улсын уул уурхай, эдийн засгийн салбар дэлхий дахины анхаарлыг татахын хэрээр бидний улс төрийн амьдрал, ахуйн соёл гээд бүхий л зүйлс гаднынхны сонирхлыг нааш чиглүүлж буй. Энэ ч үүднээс энэ зун Reuters, Associated Press, BBC, L'Agence France гэхчлэн олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс төлөөлөгчид ирж сонгуулийн үйл явц, цаашлаад монгол наадмын тухай сурвалжлахаар ирсэн билээ. Миний хувьд тэдгээр сэтгүүлчтэй нүүр тулж, цөөн хоног ч гэлээ хамтран ажиллах боломж олдсон нь багагүй зүйлийг сурч, мэдэх завшаан болсон юм. Энэ ч үүднээс олж авсан багахан зүйлсээ хуваалцахаар шинэ бичлэг эхлүүллээ. 

       Юун түрүүнд, урьд нь бичиж байсан мультмедиа сэтгүүлчийн талаарх ойлголтоо баталгаажууллаа гэхэд болно. Учир нь, манайд өнөөдөр сэтгүүлч өөрөө сурвалжилж, дүрсээ бичиж, эвлүүлж, эхээ бэлдэнэ гэвэл бүтэшгүй мэт санагдах биз. Би ч мөн хавар энэ тухай хичээл заахдаа зөвхөн "тухай"-н төдий буюу төсөөллөөрөө шахам ярьж байв.
       Тэгвэл дээр дурдсан хэвлэлээс монголд ердөө ганц сэтгүүлч ирсэн байлаа. Том камер, хөл, микрофон, лэптоп оо үүрээд бүх зүйлийг өөрөө хийх нь мультмедиа сэтгүүлч гэдгийг илтгэнэ. Гэхдээ тэдний хувьд албан ёсны нэр нь "Video Journalist" буюу Видео сэтгүүлч гэх аж. Манайд бол зураглаачтай андуурч мэдэхээр.


      Дараачийн зүйл бол шуурхай байдал. Яалт ч үгүй, сэтгүүл зүйн гол шалгуур. Өдөр тутмын сонинд оройн сурвалжлагад яваад, буцах замдаа машинд бичээд, редакцид ирээд операторт өгч нүүр тавиулахаа их л шуурхай ажилласан мэтээр бодож явдаг байв. Тэгвэл тэдний хувьд гудамжинд хүнээс яриа авлаа, дор нь эвлүүлж бэлдээд, тусгай програмын тусламжтайгаар төв рүүгээ дамжуулна. Хэдэн минутын дараа хяналт хийгдэж, мэдээ вэб сайтад гарсан бай аж. Өнөөгийн завгүй, хурдтай нийгэмд шуурхай байдал гэдэг хүртэл ингэтлээ харьцангуй болжээ.


     Товч бөгөөд тодорхой. Энэ ч мөн сэтгүүл зүйн үндсэн шаардлага гэдгийг бид мэднэ. Гэлээ ч энэ байдал манайхаас тэс өөр шалгууртай нь бас л суралцмаар. Телевизийн мэдээ харж байхад олны санал сэтгэгдэл, эсвэл хэн нэгний яриа урт, богино, зөв, буруу хамаагүй буюу тодорхой шүүлтүүргүй мэт санагдах нь бий. Харин тухайлбал, Reuters-ийн стандарт гэхэд нэг хүний яриа 24 секундээс хэтэрч болохгүй гэх аж. Энэ нь мэдээж ярианаас хамгийн гол хэсгийг онцлох маш няхуур ажил шаардана. Түүнчлэн нэг анзаарсан зүйл нь монголчууд бид маш ерөнхий, утгачилж ярьдаг санагдлаа. Хүмүүсийн яриаг орчуулахад "ер нь тийм, тэр хавьцаа, за даа бараг" гэхчлэн үг бүрт утга агуулахаас илүү өгүүлбэрээр багцаа утга гаргадаг аж. Хэдий утга нь ойлгомжтой ч, хадмал орчуулга хийх, цаашид агентлагаас өөр улс мэдээллийг аваад ашиглахад хүмүүсийн ярианаас тодорхой үг, санааг онцлох нь хэцүү ажлын нэг байсан юм.


     Баталгаатай байх. Онолын хувьд буюу номонд бичиж, сургуульд үзсэнээр бол сэтгүүлч хүн аливаа мэдээллээ 3 эх сурвалжаас баталгаажуулсан байх ёстой гэдэг. Бодит амьдрал дээр, сэтгүүл зүйн орчинд үүн шиг "үлгэр" байхгүй. Нэг талаас сэтгүүлч олсон мэдээлэл бүртээ гурван эх сурвалж хайгаад явна гэдэг төвөгтэй биз. Тэгвэл сонгуулийн үеэр СЕХ мэдээлэл хийж, тойргийн нэр дэвшигчдийн авсан саналыг хувийг танилцуулсан билээ. Энэ үед хурд гүйцэлгүй, тэмдэглэсэн зарим тоондоо дараа нь эргэлзэж байв. Нийтлэл бичих үедээ вэб сайтаас баталгаажуулаад харъя гэхэд "Танай хэвлэлүүд бүгд ямар нэг харьяалалтай. Би итгэж чадахгүй. Албан ёсны эх сурвалжаас авах боломжгүй бол ядаж гурван өөр харьяалалтай сайтаас хараарай" гэх аж. 


     Тэнцвэртэй байх. Мөн л онолын зарчим. СЕХ-ийн эхний мэдэгдлээс Ардчилсан нам олонх болж чадаагүйг мэдээд тэд Монгол Улс дахин Эвслийн Засгийн Газар байгуулахаар боллоо гэж ярилцаж, нийтлэл нэвтрүүлгийг ч тэр чиглэлээр бэлдэх даалгавар ирэв. Гадуур явж ард, иргэдээс яриа авлаа. Хөгжилтэй нь, Ардчилсан нам эвсвэл МАН, МАХН алинтай эвсэх хэрэгтэй вэ? гэсэн асуулт хүмүүсээс асуухад "Ер нь эвсэхгүй байсан нь дээр" гэх аж. Хууль, дүрэм нь ийм шүү дээ, эвсэхээр аргагүй ээ гэвэл "Эвсээд хэрэггүй л дээ" гээд хариулт өгөхгүй. Ингэж явсаар МАН-тай эвсэх хэрэгтэй гэсэн хүнтэй таарч яриа авлаа. Уулзсан хэд, хэдэн хүмүүс ийм саналтай байв. Орой ч болж, хүмүүс ч сонгуулийн дөнгөж маргааш энэ талаар яриа өгөхөөс зайлсхийсэн, залхсан аястай. Би ч хэдэн хүнээс яриа авах гэж хэдэн цаг болсондоо жаахан дурамжхан. Тэгэхэд бид одоо МАХН эсвэл ИЗНН-тай эвснэ гэсэн хүн зайлшгүй олох ёстой. Нэг л талаас нь мэдээлээд өнгөрч болохгүй гээд л "гүрийнэ". Бүх л талыг тэнцүү мэдээлэх ёстой гэсэн зарчим энд л жинхэнэ шалгуур болж байлаа.


    Наадмын сурвалжлагын өнцөг надад их сонирхолтой байсан. Тэд биднийг гадна талаас нь хараад, хөндлөнгөөс анзаарсан нь дохио мэт. Учир нь, монголчууд баяр, наадмаа өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг ч хөдөөгөөс хотыг зорих нүүдэл, түүнийг дагасан соёлын огцом өөрчлөлт зэрэг нь "Монгол Наадам"-ыг өөрчилж байна уу, энэ үнэхээр соёлын өв, уламжлалаа хадгалах, сурталчлах гол үйл мөн үү гэх асуултууд хөврөх. Сурвалжлага бэлдэх явцдаа би мэдээж манай наадам сайхнаараа, манай уламжлал алга болохгүй гээд л багагүй маргав.
   Эхний өдөр Төв аймгийн наадамд явлаа. Хөдөөгийн залуус морио хатируулан ирж, цэнгэлдэхийн ногоон талбайд бөхчүүд хүчийг үзэн барилдана. Сурын талбайд хүүхдийн харваа болж байхыг мөн үзэв. Байдаг дүр зураг. 
    Маргааш нь улсын наадам. Гадаад сурвалжлагчийн хэлсэнчлэн "Кока Кола", "Худалдаа хөгжлийн банк" зэрэг гадаад, дотоодын компаниудын сурталчилгаагаар дүүрэн цэнгэлдэх хүрээлэн, түүний тайз. Үндэсний хувцастай сүрлэг ёсолгооны араас "Universe Best Songs" гадаад хэлээр дуулах уралдааны ялагчдын поп дууны мэндчилгээ. Наадам ийн эхэлнэ. 
     Үүний дараа, манай бүх л хэвлэлийнхэн Ерөнхийлөгч болон төрийн "томчуул" сур, шагайн талбайд очих бүрийг даган сурвалжилна. Харин манай "хүн", монгол соёл судалдаг эрдэмтэн хүн хэрэгтэй байна гэв. МУИС-ийн профессор С.Дулам багшаас Наадмын тухай, ёс заншлынхаа тухай маш сайхан яриа, сурвалжлага бэлдэж авлаа. Мэдээж цэнгэлдэхээ тойроод наадах М
Монголчуудаасаа ч сэтгэгдлийг нь асууж, сонслоо. 
     Энэ мэтчилэн нэг ёсны соёлын арга хэмжээг үнэхээр л тэр талаас нь бэлдэн үзүүлэх аж. Манай хэвлэл харин энгийн бидэнтэйгээ төөрөөд, юу үзүүлэх, яахаа ч мэдэлгүй, осолдолгүй бөх, морио шууд дамжуулж харагдсан. Цаашид ч энэ мэт үйл явдлын үеэр юу хүргэж, юуг таниулах вэ гэдгээ бодох цаг ирснийг энэ сурвалжлага сануулсан юм. 


Бэлдсэн мэдээллийн зарим нь онлайнаар хүрсний холбоосыг орууллаа. 


http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-18792209
http://www.reuters.com/article/2012/07/12/us-mongolia-festival-idUSBRE86B08M20120712

Дуулсан, мэдсэн нь багахан хэдий ч хуваалцахыг хүслээ. Хэн нэгэнд хэрэг болж юун магад.